Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε την 1η Νοεμβρίου του 2005 να ανακηρύξει την 27η Ιανουαρίου, Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ημερομηνία επιλέχθηκε επειδή στις 27 Ιανουαρίου 1945, τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου στην Πολωνία.
Με τον όρο Ολοκαύτωμα περιγράφεται ο υποκινούμενος από το κράτος συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β` Παγκοσμίου Πολέμου από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες της, σε περιοχές της Ευρώπης που τελούσαν υπό γερμανική κατοχή και οδήγησε στην εξόντωση περίπου έξι εκατομμυρίων Εβραίων. Η αγγλική λέξη «Holocaust» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «ολοκαύτωμα» που σημαίνει κυριολεκτικά «πλήρως καμένη προσφορά θυσίας στο Θεό». Το 1904, ο Άλφρεντ Πλετς ίδρυσε τη Γερμανική Εταιρία Ευγονικής (Deutsche Gesellschaft für Rassenhygiene). Δεκάξι χρόνια αργότερα εκδόθηκε το έργο Άδεια Καταστροφής της Ζωής που Δεν Αξίζει να Ζει (Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens), το οποίο έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη του Γερμανικού κινήματος της ευγονικής. Με συγγραφέα τον Καρλ Μπίντινγκ, αναγνωρισμένο δικαστή, και το φημισμένο ψυχίατρο Άλφρεντ Χόχε, το έργο αποτέλεσε το κλειδί για τη διαμόρφωση της Ναζιστικής ιδεολογίας και πρακτικής που υπερασπιζόταν τη θεωρία ότι η εξόντωση των «άχρηστων ανθρώπων» θα έπρεπε να νομιμοποιηθεί. Οι δραστηριότητες του Πλετς και τα λόγια των Μπίντινγκ και Χόχε ήταν οι πρόγονοι της «τελικής λύσης» του Χίτλερ που θα ακολουθούσε είκοσι χρόνια μετά. Από το 1925, ο Χίτλερ στο βιβλίο του «ο Αγών μου», είχε ξεκάθαρα εκθέσει την ιδεολογία και τη ρατσιστική του πολιτική. Ο Χίτλερ εξέφρασε ιδιαίτερη πολεμική για τους Εβραίους, που τους θεωρούσε φυλετικά κατώτερους απέναντι στην υπεροχή της «Άριας» γερμανικής φυλής, «υπανθρώπους» (Untermenschen), υπεύθυνους για την κρίση όχι μόνο της Γερμανίας αλλά και για τις συμφορές όλου του κόσμου. Το 1933, ο εβραϊκός πληθυσμός της Ευρώπης αριθμούσε πάνω από εννέα εκατομμύρια. Η πλειοψηφία των Ευρωπαίων Εβραίων ζούσε σε χώρες που θα βρίσκονταν κάτω από την κατοχή ή την επιρροή της Ναζιστικής Γερμανίας κατά τη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Μέχρι το 1945, οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους είχαν δολοφονήσει τα δύο τρίτα των Εβραίων της Ευρώπης στο πλαίσιο της «Τελικής Λύσης», της ναζιστικής πολιτικής πρακτικής που αποσκοπούσε στην εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης. Αν και οι Εβραίοι, τους οποίους οι Ναζί θεωρούσαν πρωταρχικό κίνδυνο για τη Γερμανία, έγιναν κύριοι στόχοι τους, ανάμεσα στα θύματα του ναζιστικού ρατσισμού συγκαταλέγονταν και 200.000 Ρομά (Τσιγγάνοι), 200.000 άτομα κατ` εξοχήν γερμανικής καταγωγής με νοητικές και φυσικές αναπηρίες, καθώς και Κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά και δεκάδες χιλιάδες Σέρβοι.
Με την άνοδο του Χίτλερ στην καγκελαρία, στις 30 Ιανουαρίου 1933, ο ρατσισμός και ιδιαίτερα ο αντισημιτισμός καθιερώθηκαν ως δόγματα του Γερμανικού Κράτους. Από τον Απρίλιο του 1933 ξεκίνησε μία κλιμακούμενη σειρά αντι-εβραϊκών μέτρων κοινωνικού αποκλεισμού, στέρησης στοιχειωδών ανθρώπινων και δημοκρατικών δικαιωμάτων, κατάσχεσης περιουσιών, διώξεων και ωμής βίας. Το φασιστικό πνεύμα του καθεστώτος οδήγησε, επίσης, στο δημόσιο κάψιμο βιβλίων με σκοπό, όπως υποστήριζαν οι Ναζί, την «κάθαρση της γερμανικής κουλτούρας από επικίνδυνες ιδέες». Το 1938 η συνεχιζόμενη αντιεβραϊκή προπαγάνδα οδήγησε στη «Νύχτα των Κρυστάλλων» (Kristallnacht). Το βράδυ της 9ης προς την 10η Νοεμβρίου 1938 ξέσπασαν σε όλη την επικράτεια του Ράιχ επιθέσεις κατά εβραϊκών συνοικιών, οικογενειών, επιχειρήσεων, συναγωγών από μέλη της ναζιστικής νεολαίας και των SS. Ο τραγικός απολογισμός (91 Εβραίοι νεκροί, 267 κατεστραμμένες συναγωγές, 7.500 λεηλατημένες επιχειρήσεις), χαρακτηρίστηκε από το ναζιστικό καθεστώς ως «αιματηρή εκδίκηση των Γερμανών κατά των Εβραίων». Παράλληλα, σε εφαρμογή του δόγματος της «καθαρότητας» της Άριας φυλής, από το 1939 ξεκίνησαν ειδικά προγράμματα ευθανασίας με την ονομασία Τ-4, όπου θανατώνονταν, από Ναζί γιατρούς, άνθρωποι διανοητικά καθυστερημένοι, ανάπηροι και λοιπές κατηγορίες ατόμων με ειδικές ανάγκες. Η «επίλυση του εβραϊκού ζητήματος» μετεξελίχθηκε στο άριστα μεθοδευμένο πρόγραμμα της «Τελικής Λύσης», που ισοδυναμούσε με τη φυσική εξόντωση όλων των Εβραίων, καθώς και όλων των τεκμηρίων, που σηματοδοτούσαν την παρουσία τους στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Οι λεπτομέρειες για την εφαρμογή του σχεδίου της «Τελικής Λύσης» περιλάμβαναν: 1. Καταγραφή εβραϊκών κοινοτήτων και λεηλασία περιουσιών. 2. Το κίτρινο Αστέρι του Δαυίδ που υποχρεώθηκαν να φέρουν στο πέτο τους, ως διακριτικό, όλοι οι Εβραίοι του Ράιχ και των κατακτημένων χωρών, άνω των έξι ετών. 3. Διώξεις, συλλήψεις και ίδρυση γκέτο, όπου οι Εβραίοι στοιβάζονταν σε συγκεκριμένες περιφραγμένες και φρουρούμενες περιοχές, που λειτουργούσαν ως διακομιστικοί σταθμοί προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. 4. Πογκρόμ και μαζικές εκτελέσεις Εβραίων, από ειδικά τάγματα των SS. Από την Άνοιξη του 1941 προέβησαν σε εκτελέσεις που μέχρι το 1943 ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο θύματα. 5. Θανάτωση σε θαλάμους αερίων (π.χ. Άουσβιτς, Τρεμπλίνκα, Σόμπιμπορ). 6. Εκτοπισμοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από το 1942 το σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων μπαίνει σε εντατικότερους ρυθμούς.
Τον Ιανουάριο του 1942, υψηλόβαθμοι αξιωματικοί των SS, αξιωματούχοι υπουργείων και του Ναζιστικού κόμματος συναντήθηκαν στο Βανζέ (προάστιο του Βερολίνου) και μεθόδευσαν τις λεπτομέρειες της «Τελικής Λύσης», οργανώνοντας την εξολόθρευση 11 εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης. Τα «Τάγματα Εφόδου» των SS, που πραγματοποιούσαν τις μαζικές εκτελέσεις στα μετόπισθεν του Ανατολικού Μετώπου, κρίθηκαν αναποτελεσματικά και ασύμφορα, ενώ η «άμεση επαφή» των εκτελεστών με τα θύματα επηρέαζε ψυχολογικά τους Γερμανούς στρατιώτες. Έτσι αναζητήθηκαν άλλες, νέες και αποτελεσματικότερες μέθοδοι εξόντωσης. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για να εξυπηρετήσουν τις απαιτήσεις της «Τελικής Λύσης», με τη βοήθεια ειδικών τεχνικών, αυξάνονταν συνεχώς σε αριθμό και εκτός από τα στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων, προστέθηκαν εκατοντάδες άλλα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Αργότερα, σε ορισμένα στρατόπεδα προστέθηκαν οι θάλαμοι αερίων, και στη συνέχεια τα κρεματόρια, καθιστώντας τα αποκλειστικά στρατόπεδα μαζικής εξόντωσης (Άουσβιτς, Μπιρκενάου, Μαϊντάνεκ, Τρεμπλίνκα, Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ).
Η λειτουργία των στρατοπέδων θανάτου ξεκίνησε το 1941 και κορυφώθηκε το 1943-1944. Το Ολοκαύτωμα εφαρμόστηκε χωρίς κανένα έλεος ή εξαίρεση για τα παιδιά ή τα μωρά και τα θύματα συχνά βασανίζονταν πριν τελικά δολοφονηθούν. Οι Ναζί διεξήγαγαν σαδιστικά και θανατηφόρα πειράματα με το πρόσχημα της ιατρικής έρευνας, χρησιμοποιώντας κρατουμένους. Ο Γιόζεφ Μένγκελε, στρατιωτικός γιατρός στο Άουσβιτς και διευθυντής της ιατρικής υπηρεσίας στο Μπίρκεναου, ήταν γνωστός ως «ο Άγγελος του θανάτου» για τα σαδιστικά και ανορθόδοξα πειράματά του. Με τη συνεχή αύξηση του αριθμού των πτωμάτων οι Ναζί χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που προέκυπταν από τη νέα αυτή κατάσταση. Οι ομαδικοί τάφοι σε ανοιχτό χώρο ήταν δυσλειτουργικοί, ενώ η καύση σε λάκκους κρίθηκε χρονοβόρα. Το πρόβλημα επιλύθηκε με την κατασκευή των κρεματορίων για την αποτέφρωση των νεκρών. Η λύση ήταν ιδιοφυής, δεν δημιουργούσε οικολογικά προβλήματα και εγγυόταν τη μυστικότητα που οι Ναζί ήθελαν να διατηρήσουν. Από τα μέσα Μαρτίου έως τις αρχές Απριλίου του 1943 τρεις θάλαμοι αερίων και αντίστοιχα τρία κρεματόρια είχαν ξεκινήσει τη λειτουργία τους στο Άουσβιτς (το στρατόπεδο που θα χαρακτηρισθεί μεταπολεμικά από την ιστοριογραφία ως σύμβολο του Ολοκαυτώματος). Μέχρι το καλοκαίρι του 1944 λειτουργούσαν έξι πλήρεις μονάδες θαλάμων-κρεματορίων στο Άουσβιτς, εξοντώνοντας ημερησίως 9000 ανθρώπους που γρήγορα μετατρέπονταν σε στάχτη. Η λειτουργία των στρατοπέδων συγκέντρωσης ήταν σε όλα τα επίπεδα οργανωμένη. Οι εκτοπισμένοι έφταναν με τρένα και ακολουθούσαν τη διαδικασία διαλογής. Οι επιλεγμένοι για το θάνατο (ηλικιωμένοι, άρρωστοι, παιδιά), έφταναν στους θαλάμους αερίων σε τρεις ώρες από την άφιξή τους. Οι νεώτεροι θα προσέφεραν εργασία σε καταναγκαστικά έργα και εργοστάσια μέχρι το θάνατό τους, είτε από κακουχίες είτε στους θαλάμους αερίων όταν πια θα κρίνονταν αδύναμοι για εργασία. Τα στρατόπεδα θεωρούνταν πλέον «τμήμα της εθνικής οικονομίας του Ράιχ». Η βαριά βιομηχανία εκδήλωσε μεγάλο ενδιαφέρον για τους ομήρους των στρατοπέδων, που αποτελούσαν ένα αδιάκοπα ανανεωμένο, φτηνό και αναλώσιμο εργατικό δυναμικό. Οι θάλαμοι αερίων και τα κρεματόρια λειτουργούσαν εντατικά μέχρι το τέλος Νοεμβρίου του 1944. Αμέσως μετά, οι ίδιοι οι Γερμανοί διέταξαν την καταστροφή των κρεματορίων σε μία προσπάθεια να εξαφανίσουν κάθε ίχνος και αποδεικτικό στοιχείο του μεγέθους του εγκλήματός τους. Έτσι, ανάγκασαν τους κρατούμενους, που ήδη ήταν σε άθλια κατάσταση μετά από μήνες ή και χρόνια υποσιτισμού και κακομεταχείρισης, σε πορείες δεκάδων χιλιομέτρων μέσα στο χιόνι μέχρι τα καινούργια στρατόπεδα. Αυτοί που καθυστερούσαν ή έπεφταν εκτελούνταν επί τόπου. Η μεγαλύτερη και πιο γνωστή πορεία θανάτου έγινε τον Ιανουάριο του 1945, καθώς ο Σοβιετικός στρατός προέλαυνε στην Πολωνία. Εννέα μέρες πριν οι Σοβιετικοί φτάσουν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, οι Ναζί εξανάγκασαν 60.000 κρατούμενους σε πορεία εξήντα χιλιομέτρων μέχρι το Βόντισλαβ, όπου τους επιβίβασαν σε τρένα. Περίπου 15.000 άνθρωποι πέθαναν καθ` οδόν.
Στη χώρα μας, η Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, καθιερώθηκε το 2004 μετά από ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων. Οι Εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας ήταν οι παλαιότερες σε διάρκεια και συνέχεια στην Ευρώπη. Στα γερμανοκρατούμενα μέρη της Ελλάδας κατοικούσαν σχεδόν τα 3/4 των Εβραίων της χώρας. Οι Ελληνικές αντιστασιακές ομάδες, πολέμησαν τους κατακτητές σε μία προσπάθεια, όχι μόνο να σώσουν την Ελλάδα, αλλά και τους Εβραίους που ζούσαν στη χώρα. Παρόλες τις προσπάθειές τους μόνο 8.000 με 10.000 Ελληνο-Εβραίοι επέζησαν από το Ολοκαύτωμα, ενώ περίπου 60.000 με 70.000 Ελληνο-Εβραίοι θανατώθηκαν, οι περισσότεροι στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων είναι το μεγαλύτερο έγκλημα του 20ου αιώνα και το μεγαλύτερο ομαδικό στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η θλιβερή μοναδικότητά του στην ιστορία δε σχετίζεται μόνο με το μεγάλο αριθμό των θυμάτων που αφανίστηκαν αλλά κυρίως με τη σύλληψη της ιδέας, την προμελέτη, τη μέθοδο και την εκτέλεσή της. Η καθιέρωση της 27ης Ιανουαρίου ως Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης και τη μεταφορά του μηνύματος του Ολοκαυτώματος στις επόμενες γενιές. Αποτελεί ταυτόχρονα και δέσμευση τιμής στους ελάχιστους πια Εβραίους που έζησαν τη φρίκη των στρατοπέδων και βρίσκονται ακόμη εν ζωή, αλλά και σε όλα τα θύματα του Ολοκαυτώματος, ότι το μαρτύριό τους δεν θα ξεχαστεί και θα συνεχίσει να υπενθυμίζει στο διηνεκές τις τραγικές για την ανθρωπότητα συνέπειες στις οποίες οδηγεί ο ρατσισμός και η μισαλλοδ
