Ιδιαίτερα σημαντικές επισημάνσεις για την πορεία της Τουρκίας προς τις εκλογές, αλλά και εκτιμήσεις για τη μετεκλογική συμπεριφορά του Ερντογάν, που έστω και δύσκολα αναμένεται να επανεκλεγεί, κάνουν με δηλώσεις τους , ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Παναγιώτης Τσάκωνας, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ‘Αγγελος Συρίγος και ο Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Κωνσταντίνος Φίλης.
Κοινή διαπίστωση και των τριών έγκυρων αναλυτών, είναι ότι η Τουρκία βουλιάζει στην απολυταρχία με τον Ερντογάν να έχει περιορίσει δραστικά τις δημοκρατικές ελευθερίες, ότι η νοθεία στις εκλογές είναι πιθανή, ενώ εκτιμούν ότι η κρίση της Οικονομίας πιέζει τον Ερντογάν και είναι η πραγματική αιτία κήρυξης των πρόωρων εκλογών.
Σημαντική είναι επίσης η κοινή εκτίμηση ότι μέχρι τις εκλογές ο Ερντογάν και η Τουρκία δεν θα προκαλέσουν θερμό επεισόδιο εις βάρος της Ελλάδας. Ο κ. Συρίγος προβλέπει επιστροφή στην ένταση μετά τις εκλογές με επίκεντρο τις έρευνες στην ΑΟΖ της Κύπρου. Οι κ.κ. Φίλης και Τσάκωνας τονίζουν ότι μετά τις εκλογές και υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης ο κ. Ερντογάν θα αναδιπλωθεί από την επιθετική πολιτική του έναντι της Δύσης και θα επιδιώξει ομαλοποίηση των σχέσεων με την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Ο κ. Φίλης σημειώνει ότι ο Ερντογάν έχει απόλυτη ανάγκη στήριξης μετά τις εκλογές καθώς σε συνθήκες ρήξης με τη Δύση δεν έχει στηρίγματα σε διεθνείς οργανισμούς. Ο κ. Τσάκωνας τονίζει την ανάγκη, η Ελλάδα να είναι έτοιμη για να συνδιαμορφώσει τις σχέσεις Τουρκίας -ΕΕ, καθώς εκτιμά ότι ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να αναθερμάνει την ενταξιακή διαδικασία.
Παναγιώτης Τσάκωνας: Προς αναδίπλωση του Ερντογάν έναντι της Δύσης
Οι εκλογές στην Τουρκία έχουν σαφείς παραμέτρους που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την Ελλάδα, καθώς σύμφωνα με εκτίμηση του κ. Παναγιώτη Τσάκωνα, καθηγητή διεθνών σχέσεων και σπουδών ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ναι μεν μέχρι τις 24 Ιουνίου ο κ. Ερντογάν θα συνεχίσει να διατηρεί υψηλούς τόνους έναντι της χώρας μας, ωστόσο, εκτιμά, σχεδόν αποκλείεται η συνειδητή δημιουργία κρίσης με τη χώρα μας.
Ειδικότερα, ο κ. Τσάκωνας επισημαίνει με δηλώσεις ότι «μέχρι τις εκλογές ο κ. Ερντογάν έχει κάθε λόγο να συντηρεί και να τροφοδοτεί το αφήγημα της υπερήφανης εξωτερικής πολιτικής που ενισχύει τη δημοφιλία του στο εσωτερικό μέσω της διατήρησης υψηλών τόνων και μιας ελεγχόμενης αναθεωρητικής ρητορικής έναντι της Ελλάδας». Ωστόσο, προσθέτει, «η προσέγγιση αυτή σχεδόν αποκλείει τη συνειδητή, εκ μέρους της Τουρκίας, δημιουργία μιας «κρίσης χαμηλής έντασης» και υπό αυτό το πρίσμα εκτιμά ότι «στο ελληνοτουρκικό μέτωπο, η βραχεία προεκλογική περίοδος έχει θετικές συνέπειες για την Ελλάδα καθώς περιορίζει χρονικά τις πιθανότητες οιασδήποτε «θερμής αντιπαράθεσης»».
Ταυτόχρονα ο κ. Τσάκωνας προβλέπει ότι «τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας αναμένεται να πιέσουν τον κ. Ερντογάν, ήδη από την επομένη της εκλογής του, σε αναδίπλωση και προσπάθεια αποκατάστασης των διαταραγμένων σχέσεων της χώρας του με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Η αμφισβήτηση του Ερντογάν και ο αυταρχισμός
Αναλύοντας την κατάσταση που επικρατεί στην Τουρκία ο κ. Τσάκωνας επισημαίνει ότι «είναι προφανές για κάθε –περισσότερο ή λιγότερο ενημερωμένο– παρατηρητή των εξελίξεων στην Τουρκία, ότι οι προγραμματιζόμενες για τις 24 Ιουνίου Προεδρικές και βουλευτικές εκλογές δεν πρόκειται να λύσουν κανένα από τα προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής που αντιμετωπίζει με όλο και περισσότερο εντεινόμενο τρόπο και σε ένα συνεχώς ρευστοποιούμενο εξωτερικό περιβάλλον η γειτονική χώρα».
Αντίθετα, σημειώνει, όλα αυτά «δείχνουν να συνιστούν όμως τη μοναδική δυνατότητα θωράκισης του κ. Ερντογάν απέναντι στο συνεχώς αυξανόμενο κύμα αμφισβήτησης και απονομιμοποίησης της πολιτικής κυριαρχίας του. Για αυτό το λόγο και ο κ. Ερντογάν φρόντισε ενόψει των εκλογών να υπάρξουν οι πλέον πρόσφορες για το υφιστάμενο «καθεστώς του ενός ανδρός» συνθήκες: η ανανέωση για έβδομη συνεχή φορά του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, η εξασφάλιση της δυνατότητας νόθευσης της λαϊκής εντολής (η διπλή σφράγιση των φακέλων από τις εφορευτικές επιτροπές δεν είναι πλέον υποχρεωτική), ο εξοβελισμός των πλέον σοβαρών και ικανών πολιτικών του αντιπάλων (η φυλάκιση του ηγέτη καθώς και των ανώτατων και ανώτερων στελεχών του φιλοκουρδικού κόμματος) και ο συνεχιζόμενος έλεγχος –είτε μέσω της φίμωσης είτε μέσω της εξαγοράς– του μεγαλύτερου μέρους των τουρκικών μέσων ενημέρωσης. Η διεξαγωγή μάλιστα των Προεδρικών και των βουλευτικών εκλογών πριν από τις δημοτικές (που θα διεξαχθούν όπως ήταν προγραμματισμένες τον Μάρτιο του 2019) προλαμβάνει τα σοβαρά πλήγματα που θα είχε στην εικόνα του κ. Ερντογάν η σχεδόν βέβαιη απώλεια όλων των μεγάλων πόλεων, όχι μόνο στη πλευρά της «ευρωπαϊκής Τουρκίας» όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη αλλά και η ίδια η ‘Αγκυρα»
Η οικονομία και η Ελλάδα
Εκτίμηση του κ. Τσάκωνα είναι ότι η προκήρυξη πρόωρων εκλογών «επιχειρεί να προλάβει την κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας, αν και οι μέχρι τώρα δυναμικές παρεμβάσεις του «εχθρού των επιτοκίων» κ. Ερντογάν κάθε άλλο παρά ανέκοψαν την κατρακύλα της τουρκικής λίρας ή/και οδήγησαν στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας της νομισματικής πολιτικής της Τουρκίας και στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών».
Στο ελληνοτουρκικό μέτωπο, η βραχεία προεκλογική περίοδος έχει θετικές συνέπειες για την Ελλάδα καθώς, όπως παρατηρεί ο κ. Τσάκωνας «περιορίζει χρονικά τις πιθανότητες οιασδήποτε «θερμής αντιπαράθεσης», κυρίως στο πλαίσιο κάποιας τουρκικής πρωτοβουλίας ύψωσης των τόνων έναντι της Ελλάδας προκειμένου να παρακολουθηθεί το δημοφιλές αφήγημα της υπερήφανης εξωτερικής πολιτικής, που δυστυχώς δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του κ. Ερντογάν και του εθνικιστή συμμάχου του αλλά και ολόκληρης της ιδιόμορφης συμμαχίας των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Πράγματι, προσθέτει, ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, οι ηγέτες των κομμάτων της αντιπολίτευσης (με εξαίρεση τον φυλακισμένο ηγέτη του φιλοκουρδικού κόμματος HDP Ντεμιρτάς) δεν διστάζουν να υιοθετήσουν πολύ περισσότερο προωθημένες εθνικιστικές και αναθεωρητικές θέσεις από εκείνες του μεγάλου αντιπάλου τους.
Αλλά δεν συνεπάγεται την εγκατάλειψη των πολιτικά χρήσιμων κεκτημένων που προσέφερε στον κ. Ερντογάν η εκμετάλλευση συγκεκριμένων ευκαιριών, όπως η σύλληψη των δύο ελλήνων στρατιωτικών. Είναι για αυτό που θα πρέπει να θεωρείται βέβαιη η συνέχιση της παραμονής τους στις τουρκικές φυλακές μέχρι και τη διεξαγωγή των τουρκικών εκλογών.
Η επόμενη ημέρα
Η πρόβλεψη του κ. Τσάκωνα για την επομένη των εκλογών στην Τουρκία είναι ότι «την επόμενη ημέρα και με λιγότερο (εκλογή από τον πρώτο γύρο και διατήρηση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας) ή περισσότερο αποδυναμωμένο τον κ. Ερντογάν (νίκη για τον ίδιο στο δεύτερο γύρο και απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας), οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα εξακολουθήσουν να απασχολούν ως συστατικό μέρος των εκπεφρασμένων προτεραιοτήτων –με βάση το πρόσφατα εκδοθέν προεκλογικό μανιφέστο του ΑΚP– της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, δηλαδή τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση, τόσο με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ο κ. Τσάκωνας προβλέπει ότι «τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας αναμένεται να πιέσουν τον κ. Ερντογάν, ήδη από την επομένη της εκλογής του, σε αναδίπλωση και προσπάθεια αποκατάστασης των διαταραγμένων σχέσεων της χώρας του με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Η Ελλάδα, καταλήγει ο καθηγητής Παναγιώτης Τσάκωνας «επιβάλλεται να είναι προετοιμασμένη για ενδεχόμενη προσπάθεια επαναδιαμόρφωσης της σχέσης Τουρκίας-Ε.Ε. –πιθανόν στη κατεύθυνση μιας «ειδικής σχέσης»– προκειμένου να συνδιαμορφώσει τη νέα ευρωτουρκική ατζέντα με τρόπο επωφελή για τα ελληνικά συμφέροντα».
Άγγελος Συρίγος: Η Τουρκία βουτά στην απολυταρχία
Την πρόβλεψη ότι ο Ερντογάν «μετά την εκλογή του, κι ενώ η Τουρκία θα βουτά προς την απολυταρχία, θα επανέλθουμε στη φάση των εντάσεων με τη γειτονική μας χώρα και σημείο αιχμής θα είναι τα ενεργειακά κοιτάσματα νοτίως της Κύπρου», κάνει ο κ. ‘Αγγελος Συρίγος Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Δικίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με δηλώσεις του
Ο κ. Συρίγος επισημαίνει ότι μέχρι τις εκλογές ότι ο Ερντογάν θα αποφύγει να δημιουργήσει κάποιο θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα, ενώ είναι ιδιαίτερα ισχυρή η εκτίμησή του ότι ο Τούρκος ηγέτης έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για εκτεταμένη νοθεία στις εκλογές. Ταυτόχρονα, ο κ. Συρίγος αναλύει την κρίση που μαστίζει την τουρκική οικονομία και την πολιτική παροχών που ακολουθεί ο Ερντογάν προκειμένου να κερδίσει τις εκλογές.
Ο κ. Συρίγος επικεντρώνει την ανάλυσή του στις συνθήκες κάτω από τις οποίες θα διεξαχθεί η εκλογική αναμέτρηση στην Τουρκία κάνοντας λόγο «για συνθήκες απολύτως ελεγχόμενες» και προσθέτει «το 90% των ΜΜΕ προβάλλει διαρκώς τον Ερντογάν, αποκλείοντας πλήρως την αντιπολίτευση» και ενώ «η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται υπό καθεστώς εκτάκτου ανάγκης που έχει κηρυχθεί αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016».
Η αντιπολίτευση
Η αντιπολίτευση παραμένει διασπασμένη, τονίζει ο κ. Συρίγος και σημειώνει ότι «παρά τις προσπάθειες των Κεμαλικών, η αντιπολίτευση κατέρχεται διασπασμένη με τρεις υποψηφίους. Επιπλέον ο υποψήφιος του φιλοκουρδικού κόμματος HDP είναι εδώ και μήνες κρατούμενος στις φυλακές, περιμένοντας κάποια στιγμή να γίνει η δίκη του, ωστόσο ο Ερντογάν παραμένει με διαφορά ο δημοφιλέστερος πολιτικός».
Για την τακτική του Ερντογάν, ο κ. Συρίγος σημειώνει ότι «τηρώντας τις προεκλογικές παραδόσεις, ο Ερντογάν προσφέρει στους ψηφοφόρους παροχές ύψους τουλάχιστον 6 δισ. ευρώ», ενώ τον Ιούνιο και τον Αύγουστο θα δώσει σε 12.000.000 συνταξιούχους δώρο 2.000 τουρκικών λιρών (περίπου 480 Euro). Περίπου 600.000 ηλικιωμένοι χαμηλοσυνταξιούχοι θα διπλασιάσουν μόνιμα τις συντάξεις λαμβάνοντας επιπλέον 500 τουρκ. λίρες (120 Euro) ανά μήνα. Όσοι χρωστούν στο δημόσιο ή σε ασφαλιστικά ταμεία θα μπορούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους σε 36 μηνιαίες δόσεις ενώ θα σβηστούν όλες σχεδόν οι προσαυξήσεις. Εκατομμύρια μικροπαραγωγοί μαύρου τσαγιού στην Τουρκία θα δουν την παραγωγή τους να αγοράζεται από το κράτος σε τιμές κατά 16% υψηλότερες από πέρυσι.
Στα ανωτέρω, υπογραμμίζει ο κ. Συρίγος, πρέπει να προστεθεί ότι από το 2002 που ανέλαβε την εξουσία ο Ερντογάν, το ύψος των κοινωνικών επιδομάτων έχει αυξηθεί κατά 26 φορές. Αποδέκτες είναι 15 εκατομμύρια άτομα (άνεργοι, ανασφάλιστοι ηλικιωμένοι, άποροι φοιτητές, νεαρές μητέρες κ.λ.π.). Εκτός από τις οικονομικές παροχές ο Ερντογάν υποσχέθηκε να νομιμοποιήσει 13.000.000 αυθαίρετα. Τέλος, θα επιτρέψει την επανεγγραφή στα πανεπιστήμια της χώρας σε 500.000 άτομα που για διαφόρους λόγους διεγράφησαν από τα πανεπιστημιακά μητρώα.
Για να κερδίσει τις εκλογές, ο Ερντογάν, επισημαίνει ο κ. Συρίγος «με μία σειρά προεδρικών διαταγμάτων έχει νομιμοποιήσει τη χρήση ασφράγιστων ψηφοδελτίων στις εκλογές. Στην επαρχία αποκλειστικοί αρμόδιοι να αποφανθούν για τη νομιμότητα των ψηφοδελτίων είναι οι πρόεδροι των κοινοτήτων. Όσοι πρόεδροι ήσαν αντίθετοι στον Ερντογάν, έχουν απομακρυνθεί τα τελευταία δύο χρόνια και στη θέση τους έχουν διορισθεί άλλοι. Επιπλέον, μάλλον θα απαγορευθεί η παρουσία ανεξάρτητων παρατηρητών στα εκλογικά τμήματα».
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, προσθέτει, είναι βέβαιον ότι ο Ερντογάν θα επιδιώξει να «εκλεγεί» από την πρώτη Κυριακή. Όλα θα εξαρτηθούν από το ποσοστό του στις μεγάλες πόλεις όπου η δυνατότητα νοθείας είναι πιο περιορισμένη εν συγκρίσει προς την επαρχία. Εάν στις μεγάλες πόλεις διατηρήσει ένα ποσοστό γύρω από 43%-45%, θα μπορέσει να καλύψει τη διαφορά. Εάν υποχρεωθεί να πάει στον δεύτερο γύρο είναι πιθανόν να δει όλη την αντιπολίτευση να συσπειρώνεται γύρω από τον όποιο αντίπαλό του. Προς το παρόν έχει να παλέψει με δύο εχθρούς. Ο ένας είναι ο εαυτός του που λειτουργεί εντελώς πολωτικά σε μία βαθιά διχασμένη κοινωνία. Ο άλλος είναι η κατάσταση της οικονομίας που αντανακλάται στη διολίσθηση της ισοτιμίας της τουρκ. λιρας έναντι των ξένων νομισμάτων. Από την αρχή του χρόνου έχει υποτιμηθεί κατά 18% έναντι του δολαρίου. Αυτός άλλωστε ήταν και ένας από τους λόγους που ο Ερντογάν αποφάσισε πρόωρες εκλογές. Διαπίστωσε ότι η οικονομία δεν θα άντεχε τους επόμενους μήνες.
Η Ελλάδα
Όπως παρατηρεί ο κ. Συρίγος , «η εκτίμηση ότι μέχρι και τις εκλογές ο Ερντογάν θα αποφύγει να δημιουργήσει κάποιο θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα εξακολουθεί να ισχύει» και ότι «προς το παρόν προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τα συναισθήματα που προκάλεσε η δολοφονία των 60 Παλαιστινίων από τον ισραηλινό στρατό στα σύνορα με τη Γάζα». Ο Ερντογάν, προσθέτει, άρπαξε την ευκαιρία και εμφανίζεται επικεφαλής μίας προσπάθειας να κηρύξει εμπάργκο στα ισραηλινά προϊόντα που προέρχονται από κατεχόμενα αραβικά εδάφη (προσοχή! Όχι σε όλα τα ισραηλινά προϊόντα…).
Καταλήγοντας ο κ. Συρίγος τονίζει ότι «μετά την εκλογή του, όμως, κι ενώ η Τουρκία θα βουτά προς την απολυταρχία, θα επανέλθουμε στη φάση των εντάσεων με τη γειτονική μας χώρα με σημείο αιχμής θα είναι τα ενεργειακά κοιτάσματα νοτίως της Κύπρου».
Κωνσταντίνος Φίλης: Αλλαγή πορείας του Ερντογάν μετά τις εκλογές
Μετεκλογική στροφή προς την Δύση εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και αναθεώρηση της έως τώρα συγκρουσιακής πολιτικής της με τις ΗΠΑ προβλέπει ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής Ερευνών του ΙΔΙΣ και συγγραφέας του πρόσφατα εκδοθέντος βιβλίου του με τίτλο, «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν», που ακτινογραφεί με επιτυχία την πορεία της πολυσχιδούς προσωπικότητας του Τούρκου ηγέτη από την ένταξή του στην πολιτική μέχρι σήμερα.
Αναλύοντας την τακτική του Ερντογάν το τελευταίο διάστημα ενόψει των εκλογών της 24ης Ιουνίου, ο κ. Φίλης εκτιμά ότι η οικονομική κρίση, θα αναγκάσει τον Ερντογάν να αντιληφθεί ότι «σε συνθήκες ρήξης με τους δυτικούς του εταίρους στερείται της αναγκαίας στήριξης σε διάφορα επίπεδα, οργανισμούς, μηχανισμούς και fora για να επαναφέρει την οικονομία σε μία σχετική κανονικότητα και να αποφύγει κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις».
Για την πολιτική του έναντι της Ελλάδας, ο κ. Φίλης εκτιμά ότι ο Ερντογάν «θα διατηρήσει το επόμενο χρονικό διάστημα το μομέντουμ ενεργειών προβολής ισχύος προκειμένου -κατά το κυρίαρχο αφήγημα- να αποτρέψει την Ελλάδα από τη δημιουργία τετελεσμένων, απαντώντας έτσι και στις κατηγορίες της κεμαλικής αντιπολίτευσης για ενδοτισμό» και προσθέτει ότι «το ίδιο με μεγαλύτερη ένταση και παρεμβατική διάθεση θα πράξει στην Ανατολική Μεσόγειο». Ωστόσο, ο κ. Φίλης προβλέπει ότι ο Τούρκος προεδρος «λογικά, δεν θα διακινδυνεύσει την πρόκληση «θερμών» καταστάσεων στο Αιγαίο, προσθέτοντας ακόμη μία αβεβαιότητα στην ατζέντα διαχείρισης»
Ως προς την εκλογική αναμέτρηση, ο κ. Φίλης θεωρεί κομβικής σημασίας την ψήφο του κουρδικού πληθυσμού που διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στις προηγούμενες εκλογές και παρατηρεί ότι ο Ερντογάν «θα δώσει τις επόμενες τριάντα μέρες τη μεγαλύτερη μάχη της πολιτικής του καριέρας».
Η τακτική του Ερντογάν
Ειδικότερα, ο κ. Φίλης σημειώνει ότι «από το 2002 μέχρι σήμερα , ο Τούρκος πρόεδρος έχει δείξει πως γνωρίζει να κερδίζει εκλογές» και προσθέτει:
«Και αν το δημοψήφισμα του 2017 διεξήχθη υπό αντικανονικές συνθήκες (βλ. κατάσταση έκτακτης ανάγκης που σημειωτέον ισχύει και στις επικείμενες), στις αναμετρήσεις που προηγήθηκαν από το 2002 μέχρι το 2017, έβρισκε πάντα τον τρόπο να επικρατεί. Βέβαια, προϊόντος του χρόνου, και ειδικότερα μετά τις εκλογές του Ιουνίου 2015, όταν το AKP δεν εξασφάλισε την αυτοδυναμία εξαιτίας της εισόδου του φιλοκουρδικού κόμματος στο Κοινοβούλιο και αφού είχε φουντώσει νωρίτερα η αντιπαράθεση με τον Γκιουλέν, με τον Ερντογάν να διαπιστώνει τον έλεγχο του πρώτου σε δικαιοσύνη και αστυνομία, ο Τούρκος πρόεδρος πέταξε το προσωπείο του ενωτικού και φιλελεύθερου (με βάση τα ανατολικά πρότυπα) ηγέτη.
Ο πολιτικός που αναγνώρισε δικαιώματα στους Κούρδους, διαπραγματεύτηκε δύο φορές μαζί τους την ειρήνη και έδωσε λόγο στους καταπιεσμένους από το κεμαλικό καθεστώς πολίτες, μετατράπηκε σταδιακά σε δεσποτικό ηγέτη. Δαιμονοποίησε κάθε αντίθετη άποψη και ταύτισε τον εαυτό του με την πατρίδα ώστε όσοι του ασκούν κριτική να κατατάσσονται αυτόματα στους «εχθρούς» της Τουρκίας. Βάφτισε τρομοκρατικό το δίκτυο Γκιουλέν, καθυπόταξε σημαντικό μέρος των σχέσεων του με τρίτα κράτη στην ανάγκη εκρίζωσης των απανταχού γκιουλενιστών, απεμπόλησε την αναγκαία ευελιξία προκειμένου να περιθωριοποιήσει το PKK από την πλειονότητα των Κούρδων και έχασε τα όποια ερείσματα είχε αποκτήσει στη φιλελεύθερη πτέρυγα της τουρκικής κοινωνίας. Η διατάραξη των σχέσεων με τη Δύση απέκτησε πολιτισμικά χαρακτηριστικά, η ηθική ανωτερότητα του Ισλάμ και η «ανθρωπιστική» διπλωματία αντιδιαστέλλονται όλο και συχνότερα με τη «διαβρωμένη» Δύση της «αποικιοκρατικής» εξωτερικής πολιτικής. Η εθνική συνείδηση της Τουρκίας έχει πλέον στον πυρήνα της τη θρησκεία, εξ ου και η δαιμονοποίηση του Ισραήλ και δη από την ηγετική θέση του προστάτη των κατατρεγμένων μουσουλμάνων αποτελεί συνειδητή και βολική επιλογή. Προκειμένου δε να νομιμοποιηθεί η στρατηγική σύμπραξη με τους εθνικιστές του Μπαχτσελί, αποδομώντας τον κεμαλικό εθνικισμό, το νέο-οθωμανικό δόγμα ενθυλακώνει σταθερά τον τουρκικό εθνικισμό.
Οι αντιδράσεις -οι Κούρδοι
Σύμφωνα με την ανάλυση του κ. Φίλη «οι μέθοδοι που μετέρχεται ο Τούρκος πρόεδρος (εκκαθαρίσεις, απουσία κράτους δικαίου και ελευθερίας της έκφρασης) έχουν δημιουργήσει μία (κρίσιμη;) μάζα πολιτών που ασφυκτιά υπό τις παρούσες συνθήκες», οι οποίοι ωστόσο , «δεν μπορούν, πάντως, να βρουν γνήσιο εκφραστή γύρω από τον οποίο να συσπειρωθούν» και επισημαίνει:
«Ο κουρδικός πληθυσμός θα αποτελέσει κλειδί των εξελίξεων, ίσως ακόμη και να κρίνει το αποτέλεσμα, με την Ακσενέρ να του ξυπνά δυσάρεστες μνήμες (ως υπουργός εσωτερικών της κυβέρνησης Τσιλέρ) και τον Ιντζέ (υποψήφιο του ρεπουμπλικανικού κόμματος) να επιχειρεί άνοιγμα, προτείνοντας την αποφυλάκιση του Ντεμιρτάς. Είναι, όμως, απίθανο το κουρδικό στοιχείο να στηρίξει σύσσωμο τον κεμαλικό υποψήφιο, ενώ σημαντικό μέρος αυτού (ιδίως οι πιο συντηρητικοί και θρησκευόμενοι) έλκεται παραδοσιακά από τον Ερντογάν.
Προς μετεκλογική στροφή
Το σημείο στο επικεντρώνει τις εκτιμήσεις του για την επομένη των εκλογών ο κ. Φίλης είναι το ενδεχόμενο στροφής του Ερντογάν έναντι της Δύσης, καθώς η οικονομική κρίση γίνεται όλο και πιο απειλητική και για την Τουρκία και για το προσωπικό προφίλ του. Όπως επισημαίνει ο Διευθυντής του ΙΔΙΣ, ο Ερντογάν «στο δρόμο προς τις εκλογές προσπαθεί να μετριάσει τους κινδύνους «εκτροπής» της οικονομίας και τυχόν επιπλοκών από την παρουσία στη Συρία», ενώ υπογραμμίζει ότι:
«Ως προς τη Δύση, η φθίνουσα και ανησυχητική πλέον πορεία της τουρκικής οικονομίας δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια ελιγμών στον Ερντογάν. Η ‘Αγκυρα χρειάζεται δυτικά κεφάλαια πιεζόμενη από τις συνεχείς υποβαθμίσεις των οίκων αξιολόγησης. Η οικονομία της είναι ευάλωτη, εξαρτημένη από τις εισαγωγές, τις διακυμάνσεις του δολαρίου και τις ευρωπαϊκές επενδύσεις (το 2017 σχεδόν το 70% των άμεσων ξένων επενδύσεων προήλθαν από ευρωπαϊκά κεφάλαια) και τα μεγαλεπήβολα σχέδια του προέδρου της κινδυνεύουν να μείνουν στα χαρτιά. Επακόλουθα, ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται ότι υπό συνθήκες ρήξης με τους δυτικούς του εταίρους στερείται της αναγκαίας στήριξης σε διάφορα επίπεδα, οργανισμούς, μηχανισμούς και fora για να επαναφέρει την οικονομία σε μία σχετική κανονικότητα και να αποφύγει κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις. Τα δύσκολα μέτρα που θα κληθεί να λάβει κατόπιν των εκλογών (στο εξαιρετικά πιθανό σενάριο επανεκλογής του) διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις ώστε να ρίξει γέφυρες, τουλάχιστον προς την ΕΕ. Στην περίπτωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, οι οποίες εσχάτως έχουν επιβαρυνθεί σημαντικά, στρατηγικοί λόγοι ασφαλείας μάλλον θα υποχρεώσουν την Τουρκία να αναθεωρήσει την υφιστάμενη συγκρουσιακή πολιτική της. Ωστόσο, η στροφή της ‘Αγκυρας προς την Ανατολή -πολιτισμικά, θρησκευτικά αλλά και σε πρακτικό επίπεδο με τις συνεργασίες με Ρωσία και Ιράν και το άνοιγμα στην αγορά της Μέσης Ανατολής- θα έχει συνέχεια».
