Τι ενώνει την 57χρονη Όλγκα Τοκάρτσουκ και τον 77χρονο Πέτερ Χάντκε που εδώ και λίγα 24ωρα κατέχουν την, ύψιστη σε παγκόσμιο επίπεδο, διάκριση του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2018 και το 2019 αντίστοιχα; Οτι είναι Ευρωπαίοι, σίγουρα. ΄Οτι έχουν λάβει πολλές διακρίσεις σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, επίσης. Σ’ αυτά, ωστόσο, ας προσθέσουμε και το ότι πρόκειται για δυο – όχι μόνο τεχνίτες του λόγου, αλλά – αντισυμβατικούς λογοτέχνες και πολιτικά ενεργές προσωπικότητες που έχουν πάρει θέση σε μείζονα ζητήματα των καιρών μας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Πολωνή συγγραφέας Όλγκα Τοκάρτσουκ η οποία τιμήθηκε «για την αφηγηματική της φαντασία, η οποία με εγκυκλοπαιδικό πάθος αναδεικνύει το πέρασμα ορίων ως τρόπο ζωής», τυγχάνει ακτιβίστρια των Πρασίνων και αντεθνικίστρια, ενώ έχει γίνει στόχος ακραίων στοιχείων με αφορμή το μυθιστόρημά της «Τα βιβλία του Ιακώβ» (2014).
Κι ο πολυγραφότατος αυστριακός Πέτερ Χάνκε, επίσης – που έχει προταθεί πολλές φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ από το 1985 ζει στη Σαβίλ, έξω από το Παρίσι – έχει ταχθεί κατά της διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας και κυρίως κατά της αποκλειστικής ενοχοποίησης των Σέρβων για τον πόλεμο.
΄Ολγα Τοκάρτσουκ: Πολωνικό διαμάντι
Η Όλγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε το 1962 και σήμερα ζει στην πόλη Βρότσλαβ. Από το 1989, όταν δημοσίευσε την πρώτη της ποιητική συλλογή, παράλληλα με το κυρίως επάγγελμά της, της ψυχολόγου και ψυχοθεραπεύτριας, έχει αναδειχθεί σε μια από τις επιφανέστερες προσωπικότητες των σύγχρονων πολωνικών γραμμάτων. Έχει γράψει μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων. Έργα της έχουν αποτελέσει τη βάση για θεατρικά κείμενα και κινηματογραφικά σενάρια. Έχει τιμηθεί δύο φορές με την κορυφαία λογοτεχνική διάκριση της πατρίδας της, το Βραβείο Nike, και έχει λάβει πλήθος ευρωπαϊκών διακρίσεων. Η γραφή της συνδυάζει ιστορία και μυθοπλασία, αξιοποιεί αφηγηματικά στοιχεία της λαϊκής παράδοσης και αντανακλά την προσήλωσή της στον Καρλ Γιουνγκ. Ως ακτιβίστρια των Πρασίνων και αντεθνικίστρια, έγινε στόχος ακραίων στοιχείων με αφορμή το μυθιστόρημά της «Τα βιβλία του Ιακώβ» (2014).
Είναι ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στο πολυεθνοτικό και πολυπολιτισμικό τοπίο του 18ου αιώνα, αλλά σχολιάζει υπαινικτικά τον ευρωσκεπτικισμό, την ξενοφοβία (π.χ. απέναντι στους Σύρους πρόσφυγες κ.ά.), τον ακροδεξιό εθνικισμό και τη βία στη σημερινή Πολωνία.
Η συγγραφέας εμπνέεται από ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό πρόσωπο, τον Εβραίο Ιακώβ Φρανκ, προκειμένου να μιλήσει για τις πλέον μελανές σελίδες της πολωνικής Ιστορίας, για τα πογκρόμ κατά των Εβραίων, για τη δουλοπαροικία, την αποικιοκρατική εκμετάλλευση των μειονοτήτων στο έδαφός της κ.ά., επίκαιρα ζητήματα δηλαδή που το εθνικιστικό κυβερνών κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» προσπαθεί συστηματικά να «ξεπλύνει».
Το «Αρχέγονο και άλλοι καιροί» (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου) είναι το πρώτο έργο της που μεταφράστηκε στα ελληνικά (Καστανιώτης). Πρόκειται για μια αλληγορική κοινωνική αποτύπωση του πολωνικού κόσμου από το 1914 μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, η οποία υιοθετεί τον τρόπο των λαϊκών παραδοσιακών αφηγήσεων και λειτουργεί ως σχόλιο χάρη στην υπόγεια ειρωνεία της συγγραφέως. Σύντομα θα κυκλοφορήσει επίσης από τον Καστανιώτη και το μυθιστόρημά της με τίτλο «Οι πλάνητες» (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου), που πήρε το Διεθνές Βραβείο Booker 2018 (πρωτότυπος τίτλος Bieguni, αγγλικός Flights).
Πέτερ Χάντκε: ΄Ενας από τους κλασικούς μοντέρνους του 20ού αιώνα
Ο Αυστριακός μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος Πέτερ Χάντκε είναι ένας από πιο πρωτότυπους γερμανόφωνους συγγραφείς, που εμφανίστηκαν την δεκαετία του ’60 και θεωρείται πια ένας από τους κλασικούς μοντέρνους του 20ού αιώνα. Είναι ευρύτερα γνωστός για το μυθιστόρημά του «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι», που μετέφερε επιτυχημένα στην μεγάλη οθόνη ο Βιμ Βέντερς.
Ο Πέτερ Χάντκε γεννήθηκε στο Γκρίφεν της Καρινθίας στις 6 Δεκεμβρίου 1942. Η μητέρα του ήταν σλοβενικής καταγωγής, ο πατέρας του Γερμανός στρατιώτης. Ξεκίνησε σπουδές νομικής στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς, αλλά τις διέκοψε για να ασχοληθεί με την λογοτεχνία. Το 1966 δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Σφήκες» και τον ίδιο χρόνο δημιούργησε σάλο με το αντισυμβατικό θεατρικό του έργο «Βρίζοντας το κοινό» («Publikumsbeschimpfung»). Στο θρυλικό αυτό έργο τέσσερις ηθοποιοί αναλύουν την φύση τού θεάτρου και κατόπιν βρίζουν το κοινό, επαινώντας το συγχρόνως για την «παράστασή» του.
Ακολούθησαν άλλα θεατρικά έργα από τα οποία απουσίαζαν οι παραδοσιακές συμβάσεις ως προς την πλοκή, τον διάλογο και τους χαρακτήρες. Ένα από τα σημαντικότερα έργα αυτού του είδους έχει τίτλο «Κάσπαρ» («Kaspar»), που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1968. Ο ήρωάς του, ο Κάσπαρ Χάουζερ, ένα έκθετο παιδί, ένα αθώο, σχεδόν άλαλο πλάσμα, καταστρέφεται από την κοινωνία η οποία θέλει να του επιβάλει την γλώσσα της και τις ορθολογικές αξίες της.
Αξιοσημείωτα ήταν επίσης τα θεατρικά του έργα «Ο κηδεμονευόμενος θέλει να γίνει κηδεμόνας» («Das Mundel will Vormund sein», 1969) και «Περίπατος με άλογο στην λίμνη Μπόντενζεε» («Der Ritt uberden Bodensee», 1971).
To γνωστότερο μυθιστόρημά του με τίτλο «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» («Die Angst des Tormanns beim Elfmeter», 1970), μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Βιμ Βέντερς το 1972 και στην Ελλάδα το πρωτογνωρίσαμε με τον τίτλο «Ο φόβος του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι». Πρόκειται για ένα κοινωνικό ψυχόδραμα με ήρωα έναν πρώην ποδοσφαιριστή ο οποίος διαπράττει χωρίς λόγο έναν φόνο και κατόπιν περιμένει την αστυνομία να τον συλλάβει.
Σε ένα άλλο γνωστό μυθιστόρημά του με τον τίτλο «Η αριστερόχειρη γυναίκα» («Die linkshandige Frau», 1976), η ηρωίδα του, μια νεαρή μητέρα, αισθάνεται αποπροσανατολισμένη έπειτα από τον χωρισμό με τον άνδρα της. Περίφημο είναι και το βιβλίο του «Ανεπιθύμητη δυστυχία» («Wunschloses Ungluck, 1972), στο οποίο αφηγείται τις αναμνήσεις του από την νεκρή μητέρα του.
Ο Χάντκε έχει δημοσιεύσει δεκάδες μυθιστορήματα, νουβέλες και θεατρικά έργα, ενώ μετέφρασε ξένους συγγραφείς στα γερμανικά, μεταξύ άλλων τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία.
Τα βιβλία «Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια» και «Χειμωνιάτικο Ταξίδι στους ποταμούς του Δούναβη και του Μοράβα», καθώς και το θεατρικό έργο «Το ταξίδι με το μονόξυλο» είναι εμπνευσμένα από το δράμα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας.
Το βασικό μοτίβο των έργων του Πέτερ Χάντκε είναι ότι η κοινή γλώσσα, η καθημερινή πραγματικότητα και η ορθολογική τάξη που τις διέπει, έχουν ψυχαναγκαστική, απονεκρωτική επίδραση στον άνθρωπο, ενώ υπόστρωμά τους είναι το παράλογο, η σύγχυση, ακόμη και η τρέλα.
Ο Πέτερ Χάντκε στην Αθήνα και την ΕΣΗΕΑ
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Πέτερ Χάντκε επισκέφτηκε την Αθήνα το 2000 μετά από πρόσκληση της ΕΣΗΕΑ και τιμήθηκε με τον ασημένιο «Ξενοφώντα», που αποτελεί την ανώτερη τιμητική διάκριση της Ένωσης.
Ο Πέτερ Χάντκε συμμετείχε στη διημερίδα που οργάνωσε η ΕΣΗΕΑ με θέμα: «Πόλεμος και Ενημέρωση: Εμπειρία του Κοσσυφοπεδίου», στην ενότητα «Ο πόλεμος είναι καρκίνος: Ρεπορτάζ από τους “δικούς” μας πολέμους», στην οποία ομιλητής ήταν ο δημοσιογράφος Ρόμπερτ Φισκ και ο συγγραφέας απάντησε σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων.
