Αποκαλυπτική για το πώς λειτουργούν τα υπεράκτια οικονομικά κέντρα του κόσμου είναι η νέα διαρροή εγγράφων από δύο εταιρείες παροχής υπηρεσιών offshore.
Τα Paradise Papers, όπως ονομάζονται τα συγκεκριμένα ντοκουμέντα, που έρχονται στο φως ενάμιση χρόνο μετά τις αποκαλύψεις των Panama Papers, ανέρχονται σε επτά εκατομμύρια, και περιλαμβάνουν μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τραπεζικά στοιχεία, συμβάσεις δανείων, και πλήθος στοιχείων που φαίνεται να αφορούν τουλάχιστον 25.000 υπεράκτιες εταιρείες που έχουν κάποια σύνδεση με ανθρώπους σε δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Τα Paradise Papers φέρνουν στο φως μια σειρά από πολιτικούς, επιχειρηματίες και διάσημους «αστέρες», που φέρονται να έχουν κάνει μια σειρά από επενδύσεις σε φορολογικούς παραδείσους.
Η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων, που αποκάλυψε τα Paradise Papers, ξεκαθαρίζει πάντως πως υπάρχουν νόμιμες χρήσεις για υπεράκτιες εταιρείες και καταπιστεύματα, σημειώνοντας χαρακτηριστικά πως «η ICIJ δεν έχει σκοπό να υπονοήσει πως πρόσωπα, εταιρείες ή άλλες οντότητες έχουν παραβεί τον νόμο ή ότι έχουν ενεργήσει καταχρηστικά κατά οποιονδήποτε τρόπο».
Στο επίκεντρο η νομική εταιρεία Appleby
Στο κέντρο των Paradise Papers, μίας διεθνούς έρευνας που οδηγεί κατευθείαν στον σκιώδη κόσμο των δισεκατομμυρίων, βρίσκεται η νομική εταιρία Αppleby, ένας από τους ηγέτες της αγοράς για τις υπεράκτιες επιχειρήσεις. 100 εκατομμύρια δολάρια ετήσια έσοδα, 470 εργαζόμενοι, γραφεία σχεδόν σε κάθε σημαντικό φορολογικό παράδεισο. Η Appleby ιδρύθηκε στο Χάμιλτον, πρωτεύουσα των Βερμούδων. Εκεί, η επιχείρηση εδρεύει σήμερα σε ένα απλό κτίριο. Αλλά ο κατάλογος των πελατών είναι εξαιρετικός: συμπεριλαμβάνονται πριγκίπισσες, πρωθυπουργοί και αστέρες του Χόλυγουντ, καθώς και μερικοί από τους πλουσιότερους ολιγάρχες του κόσμου, από τη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική.
Η γερμανική εφημερίδα Süddeutsche Zeitung έδωσε στη δημοσιότητα συνολικά περίπου 13,4 εκατομμύρια έγγραφα με ημερομηνία από το 1950 ως το 2016, τα οποία δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο ορισμένοι πελάτες χρησιμοποιούν εταιρείες γραμματοκιβωτίων για να καλύψουν την εγκληματική συμπεριφορά ή να αποκρύψουν χρήματα από αμφιλεγόμενες πηγές. Σύμφωνα με την γερμανική εφημερίδα τα έγγραφα αποκαλύπτουν τις μέχρι τώρα άγνωστες συνδέσεις ενός Αμερικάνου υπουργού με τους Ρώσους ολιγάρχες. Συνολικά, στα έγγραφα φιγουράρουν περισσότεροι από δώδεκα σύμβουλοι, μέλη του υπουργικού συμβουλίου και δωρητές του Ντόναλντ Τραμπ.
Η εφημερίδα υποστηρίζει ότι τα έγγραφα αποδεικνύουν ότι εταιρείες κολοσσοί όπως η Nike, η Apple, η Uber ή το Facebook συρρικνώνουν τους φόρους τους σε γελοία χαμηλά ποσοστά, αποκαλύπτουν περιουσιακά στοιχεία της βασίλισσας Ελισάβετ, του ροκ αστέρα Bono, και ενός συνεργάτη του Καναδού πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό σε φορολογικούς παραδείσους. Αποκαλύπτουν πως οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούν αυτόν τον μυστικό κόσμο: περισσότεροι από 120 πολιτικοί από σχεδόν 50 χώρες εμπλέκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Δισεκατομμυριούχοι, επιχειρηματίες κι ένας πρώην καγκελάριος στη λίστα
Στη Γερμανία, τα ίχνη οδηγούν σε χιλιάδες πελάτες, δικαιούχους ή άλλα εμπλεκόμενα πρόσωπα – χωρίς αυτό βέβαια να αποτελεί αυτόματα νομικό παράπτωμα. Μεταξύ των υπεράκτιων χρηστών είναι δισεκατομμυριούχοι, ευγενείς, επιχειρηματίες, κληρονόμοι, επενδυτές, καταδικασθέντες απατεώνες και πρώην πολιτικοί, όπως ο πρώην καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ αλλά και εταιρείες όπως η Sixt, η Deutsche Post ή η αλυσίδα ξενοδοχείων Meininger, η Siemens, η Allianz, η Bayer και η Deutsche Bank γράφει η Süddeutsche Zeitung.
Τα έγγραφα δείχνουν έναν κόσμο που έχει προσαρμοστεί στις ανάγκες των μεγάλων εταιρειών, των πλουσίων και των εξαιρετικά πλούσιων. Ανοίγουν την πόρτα σε μια βιομηχανία που υπόσχεται την υψηλότερη μυστικότητα και καλύπτει ένα προηγουμένως αόρατο δίκτυο σε όλο τον κόσμο.
Τα Paradise Papers δείχνουν πόσο αδιάρρηκτος είναι ο offshore κόσμος με τα βιομηχανικά έθνη. Ο οικονομολόγος Γκάμπριελ Ζουκμάν έχει υπολογίσει πόσο μεγάλη είναι η διάσταση αυτού του κόσμου για την έρευνα αυτή: περισσότερα από 600 δισεκατομμύρια ευρώ μετατοπίζονται ετησίως από πολυεθνικές εταιρείες σε φορολογικούς παραδείσους.
Αλλά οι φορολογικοί παράδεισοι βοηθούν όχι μόνο τις εταιρείες να αποφύγουν τους φόρους αλλά και τους ιδιώτες. Δεν πρόκειται μόνο για φόρους, αλλά και για το γεγονός ότι οι πλούσιοι, ιδίως, μπορούν να παρακάμψουν τους νόμους που τους ενοχλούν – ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για φόρους κληρονομιάς, για θέματα ευθύνης ή για προστασία των πιστωτών.
«Για τους υπερ-πλούσιους, υπάρχει ένας κόσμος πέρα από το νόμο», λέει ο κοινωνιολόγος Μπρουκ Χάρινγτον συγγραφέας του βιβλίου Capital without Borders. Έτσι, από όλους τους ανθρώπους, οι πλουσιότεροι θα μπορούν να απολαύσουν «τα οφέλη της κοινωνίας» χωρίς να υπόκεινται στους περιορισμούς τους.
Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που ελάχιστα ή καθόλου εμφανίζονται στα έγγραφα: άνθρωποι που κερδίζουν κανονικά ή λίγα. Και όμως αυτός ο υπεράκτιος κόσμος έχει αντίκτυπο σε όλους μας. Από τις εθνικές οικονομίες λείπουν τα δισεκατομμύρια των φόρων – ορισμένα εκ των οποίων λείπουν, για παράδειγμα για τη λειτουργία νοσοκομείων, για τη δημιουργία παιδικών σταθμών ή για την κοινωνική ασφάλεια
Η διάσταση του προβλήματος δείχνει έναν άλλο υπολογισμό του οικονομολόγου Γκαμπριέλ Ζουκμάν : Οι υπερ-πλούσιοι έχουν σταθμεύσει 7,9 τρισεκατομμύρια ευρώ στους φορολογικούς παραδείσους.
Ποιους «αγγίζουν» οι αποκαλύψεις στις ΗΠΑ
Τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ ενός μέλους του υπουργικού συμβουλίου της κυβέρνησης Τραμπ με τη Ρωσία φαίνεται να αποκαλύπτουν τα έγγραφα που διέρρευσαν μέσω των Paradise Papers, καθώς και το πώς ρωσικές κρατικές εταιρείες χρηματοδότησαν μεγάλες επενδύσεις σε Twitter και Facebook.
Σύμφωνα πληροφορίες του Times που επικαλείται το CNNi, πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται στον «κύκλο» του Ντόναλντ Τραμπ, μεταξύ των οποίων και ο υπουργός Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον αλλά και ο οικονομικός σύμβουλος Γκάρι Κον, αναφέρονται ονομαστικά στα συγκεκριμένα έγγραφα. Ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια πηγή, δεν υπάρχει καμία απόδειξη για παράνομη πράξη σε κάποια από τις ενέργειές τους.
Σύμφωνα με τους New York Times, ο υπουργός Εμπορίου της κυβέρνησης Τραμπ, ο Γουίλμπουρ Ρος, διατηρεί, μέσω μιας εταιρείας στα νησιά Κέιμαν, έναν λογαριασμό εκατομμυρίων δολαρίων σε μια ναυτιλιακή εταιρεία, η οποία έχει πελάτη μια ρωσική εταιρεία ενέργειας, την Sibur. Μεταξύ των ιδιοκτητών της Sibur είναι ένα μέλος της οικογένειας του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά κι ένας Ρώσος ολιγάρχης, σύμφωνα με τους Times, που σημειώνουν ότι η εταιρεία έχει συσταθεί από τη ρωσική κυβέρνηση.
Ένας άλλος από τους πελάτες της εν λόγω ναυτιλιακής εταιρείας είναι η PDVSA, η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βενεζουέλας, η οποία μπήκε στο στόχαστρο των κυρώσεων του Τραμπ φέτος.
Σύμφωνα πάντα με τους Times, ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του Ρος, που υπολογίζεται περί τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια, συνδέεται με μυστικές υπεράκτιες επενδύσεις. Όταν ο Ρος αποκάλυψε τα περιουσιακά του στοιχεία στις αρχές της φετινής χρονιάς, αναφέρθηκε στην ναυτιλιακή εταιρεία Navigator, σημειώνοντας πως πρόκειται για μια εταιρεία στην οποία σκόπευε να διατηρήσει ένα έννομο συμφέρον. Όμως το συγκεκριμένο έγγραφο δεν έκανε καμία αναφορά για το μέγεθος της επένδυσης αυτής.
Ο υπουργός Εμπορίου βρίσκεται στο επίκεντρο πολιτικής αντιπαράθεσης, με τον γερουσιαστή Ρίτσαρντ Μπλούμενταλ, μέλος της Επιτροπής Εμπορίου της Γερουσίας να έχει ήδη εκφράσει την αμφισβήτησή του για το πρόσωπο του Ρος, κατηγορώντας τον μάλιστα για την «απόκρυψη μιας συνεχιζόμενης οικονομικής σχέσης» με τους Ρώσους.
Το υπουργείο Εμπορίου πάντως σχολίασε στο CNNi πως ο Ρος δεν είχε καμία εμπλοκή στην απόφαση της ναυτιλιακής εταιρείας να συνεργαστεί με την ρωσική ενεργειακή επιχείρηση, ξεκαθαρίζοντας πως ο υπουργός ουδέποτε συναντήθηκε με μετόχους της Sibur.
Twitter, Facebook και ρωσικά χρήματα
Σύμφωνα πάντα με τους Times, δύο κρατικές ρωσικές εταιρείες έμμεσα και μυστικά «έριξαν» εκατομμύρια δολάρια στο Twitter και στο Facebook. Και οι δύο αυτές συναλλαγές έγιναν, σύμφωνα με τα όσα ισχυρίζονται τα έγγραφα, με την εμπλοκή του Γιούρι Μίλνερ, ενός μεγιστάνα της τεχνολογίας ο οποίος συνεργάζεται με τον γαμπρό του Ντόναλντ Τραμπ και σύμβουλο του Λευκού Οίκου Τζάρεντ Κούσνερ.
Σύμφωνα με αυτούς τους ισχυρισμούς ο Μίλνερ έκανε επενδύσεις στην εταιρεία Cadre, που ιδρύθηκε από τον Κούσνερ και τον αδελφό του. Ο Μίλνερ πάντως δήλωσε στην εφημερίδα πως συναντήθηκε με τον γαμπρό του Ντόναλντ Τραμπ μόλις μία φορά. Μάλιστα φαίνεται πως οι «δεσμοί» του Μίλνερ με τον Κούσνερ δεν σχετίζονται με τις ρωσικές επενδύσεις στο Facebook και το Twitter.
Όπως αναφέρουν οι Times η ρωσική τράπεζα VTB έδωσε 131 εκατομμύρια δολάρια σε μια υπεράκτια εταιρεία που συνδέεται με τον Μίλνερ, και σύμφωνα με τα έγγραφα κάποια από αυτά τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν αργότερα για να χρηματοδοτηθεί μια επένδυση στο Twitter. Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα ο ρωσικός κολοσσός Gazprom δάνεισε χρήματα σε μια άλλη εταιρεία η οποία επένδυσε σε μια συμφωνία εκατομμυρίων του Μίλνερ με το Facebook.
Όπως αναφέρει σε σχετικό δημοσίευμά του ο Guardian, ο Μίλνερ ισχυρίζεται πως η χρηματοδότηση από την τράπεζα VTB δεν χρησιμοποιήθηκε για να εξασφαλιστεί κάποιου είδους επιρροή μέσω Twitter, ενώ πρόσθεσε πως δεν γνώριζε για την σχέση της Gazprom με την επένδυση στο Facebook.
Σύμφωνα πάντως με τη βρετανική εφημερίδα, δεν είναι σαφές αν η Μόσχα είχε πολιτικό ενδιαφέρον στις επενδύσεις σε Facebook και Twitter ή αν έγιναν απλά για το κέρδος. Εκπρόσωπος του Twitter είπε στο CNNi πως η εταιρεία είχε ελέγξει κάθε πιθανό επενδυτή πριν το 2013.
