Η χρήση των υπολογιστών και γενικότερα της νέας τεχνολογίας της πληροφορικής, όταν γίνεται ορθά μπορεί να έχει πάμπολλες θετικές επιδράσεις στη ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών.
Η εφαρμογή των δυνατοτήτων τους μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων στο διαδίκτυο. Η πληροφορική, με τη βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει αποτελέσει το πιο σημαντικό μέσο επικοινωνίας και πληροφόρησης. Οι αποστάσεις των ανθρώπων όπου κι αν αυτοί βρίσκονται, εκμηδενίζονται καθώς η γη ενώνεται μ’ ένα παγκόσμιο δίκτυο. Tο internet αποτελεί ένα σταθερό στοιχείο πια στις ζωές πολλών ανθρώπων, και η επικοινωνία μέσω του internet αποτελεί μία από τις πιο δημοφιλείς χρήσεις του. Ποικίλα μέσα, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ομάδες επικοινωνίας, διαδραστικά παιχνίδια, συνομιλία σε πραγματικό χρόνο, παρέχουν στους χρήστες τρόπους επικοινωνίας. Πολλοί χρήστες μέσω της επικοινωνίας αυτής έχουν δημιουργήσει σχέσεις με άλλους χρήστες on line. Η ανάπτυξη των σχέσεων αυτών διαφέρει από την ανάπτυξη που θα είχαν οι σχέσεις αυτές off line. Το Διαδίκτυο εξακολουθεί να είναι μια μάλλον ανεξερεύνητη περιοχή από την άποψη της ψυχολογικής έρευνας, ιδίως στον τομέα της ανάπτυξης μίας σχέσης.
Τα συναισθήματα δεν μπορεί να μην είναι παρόντα στην επικοινωνία μέσω του υπολογιστή (Computer – Mediated Communication, CMC) Οι άνθρωποι επικοινωνούν με αυτόν τον τρόπο κάθε μέρα, ανταλλάσσουν πληροφορίες, διαφωνούν, συμφωνούν, συμπάσχουν, φλερτάρουν. Το internet αποτελεί πλέον ένα τρόπο οι άνθρωποι να βρεθούν μεταξύ τους. Ωστόσο, ο Kiesler (1984), ο Stoll (1996) και άλλοι έχουν επισημάνει ότι το internet δεν αποτελεί τρόπο διατήρησης μακροχρόνιων σχέσεων λόγω της έλλειψης μη λεκτικών στοιχείων.
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, το διαδίκτυο επηρεάζει αρνητικά τις διαπροσωπικές σχέσεις, και ειδικά μεταξύ των δύο φύλων. Πολλές φορές, λόγω απόρριψης ή χαμηλής αυτοπεποίθησης, τα άτομα στρέφονται στο διαδίκτυο για την εύρεση ερωτικού συντρόφου, καθώς οι σχέσεις είναι πιο απρόσωπες, και οι ευθύνες/υποχρεώσεις μιας “διαδικτυακής” σχέσης είναι πολύ λιγότερες. Κατά συνέπεια, χάνονται πολύ σημαντικά στοιχεία μιας σχέσης, όπως η συντροφικότητα, η αλληλοκατανόηση, η ειλικρίνεια. Επίσης δε θα πρέπει να παραλειφθεί ότι, λόγω των τεράστιων δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο , είναι συχνά τα φαινόμενα απιστίας στις διαδικτυακές σχέσεις. Ακόμα και στο θέμα του σεξ, οι μορφές που προσφέρονται στο διαδίκτυο, ουδεμία σχέση έχουν με την προσωπική επαφή μεταξύ τωνατόμων, ενώ οι σελίδες πορνό απομονώνουν ακόμα περισσότερο τους ανθρώπους και τους αποτρέπουν από την αναζήτηση ενός πραγματικού συντρόφου.
Τέλος, όλη αυτή η διαδικασία γνωριμίας μέσω του διαδικτύου εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους, καθώς δεν προσφέρεται καμία εγγύηση αξιοπιστίας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να συναντούμε φαινόμενα αποπλάνησης ανηλίκων, βιασμούς και εμπορία οργάνων.
Όπως προαναφέρθηκε, η τεχνολογική αυτή ανάπτυξη έχει εισβάλλει και στις κοινωνικές σχέσεις και σε ένα βαθμό τις έχει καθορίσει. Οι άνθρωποι συνάπτουν φιλικές, εργασιακές ακόμα και ερωτικές σχέσεις μέσω του διαδικτύου. Οι σχέσεις στο διαδίκτυο δεν είναι πραγματικά πραγματικές. Πολλοί άνθρωποι, ωστόσο, συμφωνούν ότι δεν συγκρίνονται με τις διαπροσωπικές σχέσεις του «πραγματικού κόσμου». Η κοινωνικοποίηση στον κυβερνοχώρο είναι ακριβώς μια καινοτομία, μια μανία από την οποία διέρχονται τώρα οι άνθρωποι. Σε διάφορα άρθρα που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς οι κριτικοί λένε ότι άτομα που προτιμούν την επικοινωνία με άλλους μέσω καλωδίων και κυκλωμάτων πρέπει να έχουν κάποια ψυχική ανωμαλία. Σύμφωνα με τις απόψεις τους είτε έχουν εθιστεί σε αυτό τον τρόπο ζωής είτε φοβούνται την «προκλητική οικειότητα» των πραγματικών σχέσεων. Έτσι τίθεται το ερώτημα αν πράγματι οι διαπροσωπικές σχέσεις προσφέρουν περισσότερα στους ανθρώπους από τις σχέσεις στον κυβερνοχώρο.
Η ΟΜΙΛΙΑ
Ισχυρός τρόπος σύνδεσης των ανθρώπων μεταξύ τους είναι η χρήση των λέξεων. Στην διαδικτυακή επικοινωνία η γλώσσα μεταβιβάζεται ως επί τον πλείστον μέσω δακτυλογραφημένου κειμένου. Τα πλεονεκτήματα του δακτυλογραφημένου κειμένου αξίζει να σημειωθούν, ώστε να υπάρχει μια πολύπλευρη οπτική γύρω από το θέμα. Αρχικά, η αλληλεπίδραση μπορεί να είναι ασύγχρονη. Η απάντηση, δηλαδή, δεν είναι αναγκαίο να είναι άμεση. Ο καθένας μπορεί να αποκρίνεται όποτε θέλει με όποιο ρυθμό επιθυμεί. Αυτό δίνει χρόνο για μεγαλύτερη επεξεργασία από πλευράς νοητικού επιπέδου σε αντίθεση με την διαπροσωπική επικοινωνία. Αυτή η στρατηγική αναμονής και αναθεωρήσεων μπορεί να αποτρέψει αυθόρμητες κινήσεις, την αμηχανία και το αίσθημα της μεταμέλειας. Δεν είναι λίγες ακόμα οι περιπτώσεις, στις οποίες μερικοί άνθρωποι θεωρούν ότι μπορούν να εκφραστούν καλύτερα μέσω του γραπτού λόγου. Έχουν την ικανότητα να είναι πιο δημιουργικοί πιο εκφραστικοί και να οργανώνουνκαλύτερα τον λόγο τους, ενώ δεν τα καταφέρνουν καλά στην επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο. Παράλληλα, όπως είναι φυσικό, οι γραπτοί διάλογοι μπορούν να αποθηκευτούν. Έτσι, τον ελεύθερο χρόνο του ο καθένας μπορεί να αναθεωρεί τα όσα ελέχθησαν, να συντηρεί στην μνήμη του σημαντικές στιγμές μιας σχέσης και να επανεξετάζει παρανοήσεις και συγκρούσεις. Αυτό το είδος επαναξιολόγησης της σχέσης είναι συνήθως αδύνατο στις διαπροσωπικές σχέσεις, όπου σχεδόν πάντα πρέπει να στηρίζονται οι συμβαλλόμενοι στις ιδιοτροπίες της μνήμης. Σημαντικό πλεονέκτημα της απουσίας οπτικής επαφής στα άτομα που παίρνουν μέρος σε αυτού του είδους τις συζητήσεις είναι η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Χάρη στο γεγονός ότι δεν υπάρχει οπτική και ακουστική επαφή, η οικειότητα επιταχύνεται και οι συνδιαλεγόμενοι μπορούν να ανοιχτούν και να εκμυστηρευτούν πράγματα που υπό άλλες συνθήκες θα καθυστερούσαν. Ορισμένες έρευνες -οι οποίες ακόμα μελετώνται- δείχνουν ότι ο αληθινός εαυτός κάποιου είναι πιο πιθανόν να παρουσιαστεί μέσω του διαδικτύου παρά σε άμεση επαφή. Αυτό ίσως συμβαίνει διότι δεν είναι δυνατόν ο ομιλητής να δει την αντίδραση του συνομιλητή, τις εκφράσεις του προσώπου του και την γλώσσα του σώματός του
H AKΡΟΑΣΗ
Η ανθρώπινη φωνή είναι πλούσια σε σημασία και μπορεί να προκαλέσει συγκίνηση, θυμό καθώς και συναισθήματα χαράς και άνεσης. Στην επικοινωνία μέσω του υπολογιστή, στην οποία μεσολαβεί μόνο το κείμενο, οι προφανείς και λεπτές αποχρώσεις στον όγκο της φωνής είναι παντελώς απούσες. Η έλλειψη των ακουστικών και οπτικών ερεθισμάτων από το μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή το blog μπορεί να έχουν διφορούμενο περιεχόμενο που έχουν να δηλώσουν. Κατά την ανάγνωση ενός δακτυλογραφημένου μηνύματος παρατηρείται το λεγόμενο φαινόμενο της «μεταφοράς» σύμφωνα με ψυχολογικούς όρους. Σε αυτή την περίπτωση, ο αναγνώστης προσπαθεί να αποδώσει στο κείμενο τις δικές του προσδοκίες, φόβους, ανησυχίες και επιθυμίες στο πρόσωπο που το έγραψε. Η διαστρέβλωση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις και συγκρούσεις. Η άμεση, αντίθετα, επικοινωνία με κάποιο άτομο επιτρέπει την βαθύτερη ανάλυση του υπό συζήτηση θέματος. Η εμβάθυνση αυτή προϋποθέτει την ωριμότητα των παρευρισκομένων. Πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε ότι η πρόοδος της τεχνολογίας επιτρέπει πλέον την διαδικτυακή επικοινωνία κατά την οποία είναι δυνατή η αναπαραγωγή της ομιλίας, καθώς και η αποθήκευσή της, κάτι που είναι αδύνατο στις διαπροσωπικές συνομιλίες.Αυτό επιτρέπει την προσεκτικότερη εξέταση των νοημάτων και των λεπτών διαφορών στην τονικότητα. Παράλληλα, η φωνή με ειδική επεξεργασία μπορεί να αλλοιωθεί, προκειμένου να εξωραϊστεί το νόημα. Με αυτό τον τρόπο η φαντασία των συνομιλητών εξασκείται.
Η ΟΠΤΙΚΗ ΕΠΑΦΗ
Η ανθρώπινη γλώσσα του σώματος, καθώς και οι εκφράσεις του πρόσωπου μπορεί να έχουν πολλές σημασίες. Αυτά, όμως, όπως «παραπονιούνται» οι κριτικοί της επικοινωνίας, απουσιάζουν στο διαδίκτυο. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι υπάρχει και θετική πλευρά σε αυτό το μειονέκτημα του κυβερνοχώρου καθώς δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους τους συμμετέχοντες της συζήτησης. Το γένος, η φυλή, η εμφάνιση είναι άσχετα. Ο καθένας έχει ίση φωνή και κρίνεται με τα ίδια πρότυπα : τις λέξεις του. Παράλληλα, χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία, οι τηλεδιασκέψεις είναι σήμερα πρακτικές και ρεαλιστικές. Υπάρχει το προστιθέμενο πλεονέκτημα ότι και σε αυτήν την περίπτωση μπορείς να δώσεις με φανταστικά στοιχεία την μορφή που επιθυμείς. Μπορεί κανείς να αλληλεπιδράσει με μεγάλη ποικιλία οπτικών σκηνών. Πολύ βασικό είναι ακόμα τα πλεονέκτημα που προσφέρει η τηλεδιάσκεψη όσον αφορά στην εκμηδένιση της απόστασης. Έχει κανείς τη δυνατότητα να κάνει συζήτηση με άτομα που βρίσκονται σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της γης. Η διακριτική γλώσσα του σώματος παρ’ ολ’ αυτά χάνεται. Η τεχνολογία του μέλλοντος υπόσχεται ότι θα διορθώσει το πρόβλημα αυτό με τις ολογραφικές συνεδριάσεις.
Η ΑΦΗ
Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη την φυσική επαφή. Η αλληλεπίδραση μεταξύ τους αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στην διαμόρφωση της ταυτότητάς τους από την βρεφική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση. Σε αυτό το επίπεδο ο κυβερνοχώρος υπολείπεται. Οι συνομιλητές μπορούν να ανταλλάξουν μια εικονική αγκαλιά. Δυστυχώς ακόμα και στο μέλλον δεν θα υπάρχει τρόπος να διαβιβαστεί εικονικά τα άγγιγμα ενός άλλου ατόμου από μεγάλη απόσταση. Σύμφωνα με πρόσφατα άρθρα έχουν γίνει προσπάθειες να αναπτυχθούν προϊόντα που μεταβιβάζουν την αίσθηση της αφής. Ωστόσο, πρέπει να γίνει σαφές ότι είναι αδύνατο, ακόμα και αν όλες οι ενδείξεις τείνουν προς τα εκεί, να νοιώσουμε ποτέ το άγγιγμα κάποιου ατόμου μέσω του διαδικτύου. Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που θα μπορούμε να κάνουμε οι άνθρωποι στο μέλλον μέσω του διαδικτύου, όπως ένα γεύμα, μια βόλτα, κάποιο παιχνίδι κτλ. Αυτό θα επιτυγχάνεται κυρίως μέσα σε φανταστικά περιβάλλοντα. Σχεδόν ο,τι μπορεί να κάνει κάποιος με κάποιο άλλο πρόσωπο μέσω του διαδικτύου μπορεί να το κάνει και σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά το αντίστροφο δεν μπορεί να γίνει, αφού, όπως είναι φυσικό, δεν μπορούν να αναπαραχθούν στον κυβερνοχώρο αισθήματα που προκαλεί η αφή.
Συνοπτικά, οι άνθρωποι, προκειμένου να συνδεθούν με άλλα άτομα σπάνια επιστρατεύουν μόνο μια από τις αισθήσεις. Στην ελάχιστη περίπτωση βλέπουμε και ακούμε κάποιον. Για αυτόν τον λόγο συνθέτουμε τις «παροχές» της κάθε αίσθησης και πραγματοποιούμε πιο οικείους συσχετισμούς. Με δεδομένο ότι τα τεχνολογικά επιτεύγματα διαρκώς πολλαπλασιάζονται, οι ακουστικές και οπτικές αισθήσεις θα συντονιστούν αποτελεσματικότερα τα επόμενα χρόνια. Στις επαφές μέσω του διαδικτύου ο συσχετισμός αυτός των αισθήσεων τείνει να διακοπεί και ο συνδυασμός των αισθήσεων είναι αναπόφευκτα ελλιπής. Στο ερώτημα αν υπερτερούν οι διαπροσωπικές ή οι διαδικτυακές σχέσεις δεν υπάρχει σαφής απάντηση γιατί και οι δύο τρόποι επικοινωνίας έχουν τα θετικά και αρνητικά τους. Από την μία, οι διαπροσωπικές σχέσεις δίνουν το πλεονέκτημα της σύνθετης ολοκλήρωσης των πέντε αισθήσεων. Από την άλλη, στην επικοινωνία μέσω του διαδικτύου καλύπτονται μεγάλες αποστάσεις με οικονομικό τρόπο. Καταλήγουμε λοιπόν ότι οι δύο αυτοί τρόποι λειτουργούν συμπληρωματικά. Σε έναν ιδανικό κόσμο θα μπορούσαν να συνδυαστούν άριστα οι διαπροσωπικές σχέσεις σε προσωπικό επίπεδο και οι διαπροσωπικές σχέσεις στο διαδίκτυο, αρκεί ο κάθε άνθρωπος να τηρεί το μέτρο και να μην επικάλυπτε ο ένας τρόπος επικοινωνίας τον άλλον.
