ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ 
Ioanna X Ενας ήρωας του καιρού του.
Ο Κύριος Γκρι
«Ολα τα όμορφα κορίτσια έχουν παντρευτεί και όλα τα ωραία προβλήματα έχουν λυθεί. Κανένα απ’ όσα έχουν απομείνει δεν μου αρέσει». Ο κύριος Γκρι μού μεταφέρει τα λόγια του Λεβ Νταβίντοβιτς Λάνταου, του κορυφαίου Ρώσου φυσικού των αρχών του περασμένου αιώνα, ο οποίος το 1937 προσπάθησε να αποφύγει τις σταλινικές διώξεις καταφεύγοντας στην ίδια του την επιστήμη. «Το πρόβλημα του Λάνταου», εξηγεί ο κύριος Γκρι, «είναι πως είχε συνδεθεί με δυτικούς επιστήμονες – με τις ευλογίες του Λένιν, υπόψη».
Ο Λένιν, στο 8ο Συνέδριο του Κόμματος το 1919, προώθησε ένα ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο οι επιστήμονες εξαιρούνταν από την «αξίωση για ιδεολογική αγνότητα» εξαιτίας του χαμηλού επιπέδου της σοβιετικής φυσικής. Ετσι, οι νεαροί φυσικοί της νεοσύστατης Σοβιετικής Ενωσης απέκτησαν το δικαίωμα υποτροφίας σε πανεπιστήμια της Δύσης και ο γεννημένος το 1908, εβραϊκής καταγωγής και ένθερμος μαρξιστής, Λάνταου έκανε τον γύρο των μεγάλων επιστημονικών κέντρων: Ελβετία, Γερμανία, Δανία, Αγγλία, Βέλγιο και Ολλανδία.
«Το 1931, ο Λάνταου επιστρέφει στο Λένινγκραντ για να μεταγγίσει όσα έμαθε στην πατρίδα του, την οποία λάτρευε», διηγείται ο κύριος Γκρι. Για τον Στάλιν, όμως, η ρωσική επιστήμη ήταν όπλο κατά του καπιταλισμού, που σήμαινε πως οποιαδήποτε φιλική σχέση Ρώσου επιστήμονα με δυτικό να κρίνεται πλέον επιλήψιμη. Το 1936, έχοντας εξοντώσει 6-7 εκατομμύρια αγρότες και γαιοκτήμονες, ο Στάλιν προχώρησε σε εκκαθάριση της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας της χώρας. «Περί τα τέλη του 1937, ο Λάνταου πρέπει να ξυπνούσε κάθε μέρα κάθιδρος από την αγωνία», λέει ο κύριος Γκρι. Είχε όμως μια έμπνευση: να δημοσιεύσει ένα άρθρο πάνω σε ένα πρωτόφαντο θέμα, τους αστέρες νετρονίων, σε δυτικό επιστημονικό έντυπο προκειμένου να τραβήξει την προσοχή. Αποτάθηκε στον διάσημο φυσικό Νιλς Μπορ, στην Κοπεγχάγη, για έγκριση. Οταν οι σοβιετικές αρχές ζήτησαν την άποψη του Μπορ για το άρθρο, ο Μπορ τους έγραψε τα πιο εγκωμιαστικά σχόλια, ρωτώντας: «Σας παρακαλώ να με ενημερώσετε με περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον λόγο για τον οποίο ζητάτε τη γνώμη μου». Το άρθρο δημοσιεύτηκε και στη Ρωσία μετ’ επαίνων.
«Αρα τη γλίτωσε ο Λάνταου;» ρώτησα τον κύριο Γκρι, ο οποίος έσφιξε τα χείλη του. «Οχι ακριβώς. Ανοιξη του 1938 τον φυλάκισαν με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της ναζιστικής Γερμανίας – έναν Εβραίο και φανατικό μαρξιστή, ένα χρόνο προτού ο Μολότοφ σφίξει το χέρι του ναζί Ρίμπεντροπ». Τον εκτέλεσαν; «Οχι, ύστερα από ένα χρόνο φυλάκισης, αφέθηκε ελεύθερος κατόπιν προσωπικού αιτήματος του φυσικού Πιοτρ Καπίτσα προς τους Στάλιν και Μολότοφ. Ο Λάνταου αποφυλακίστηκε κάτισχνος, βαριά άρρωστος, με κλονισμένη ψυχολογία. Ανέκτησε τις δυνάμεις του κι έλυσε το μυστήριο της υπερρευστότητας χρησιμοποιώντας τους νόμους της κβαντικής μηχανικής. Ετσι του απονεμήθηκε το Νομπέλ το 1962. Πέθανε το 1968, στα εξήντα του, με το ηθικό του τσακισμένο ακόμα».
Ο κύριος Γκρι κοιτάζει τη φωτογραφία του Λεβ Λάνταου στο γραφείο του (κάτω) και του αφιερώνει το τζαζικό, πιανιστικό Ρέκβιεμ του Λένι Τριστάνο. «Εχει κάτι κβαντικό το παίξιμο του Τριστάνο», λέει μελαγχολικά για τον νομπελίστα φυσικό με το κλονισμένο ηθικό, τον παραλογισμό κεντημένο πάνω στην ψυχή του.
ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ