ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ 
Anna Xatzimixali Ἡ ἀπελευθέρωσις τῆς Θεσσαλονίκης (26 ᾽Οκτωβρίου 1912)
Τὴν ἑσπέραν τῆς ἀξιομνημονεύτου ἡμέρας, τῆς Παρασκευῆς 26 ᾽Οκτωβρίου 1912, ἡ πόλις τῶν ᾽Αθηνῶν παρουσίασε θέαμα, ὅμοιον τοῦ ὁποίου σπανίως ἐδόθη εὐκαιρία εἰς τοὺς ἱστορικοὺς νὰ περιγράψουν.
῾Η ἡμέρα ἀπὸ πρωίας ἦτο βροχερά. ῾Ο πνέων ἄνεμος ἐσκόρπιζετὰς ψεκάδας, αἱ ὁποῖαι διαρκῶς κατέπιπτον ἀπὸ τὰ σκεπάζοντα τὸν οὐρανὸν θολὰ σύννεφα.
᾽Εν τούτοις ἡ κίνησις εἰς τὰς ὁδούς, ἐπειδὴ συνέπιπτε καὶ τὸ ἑορτάσιμον τῆς ἡμέρας, κατὰ τὴν ὁποίαν, ὡς γνωστόν, πανηγυρίζεται ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου, ἐξηκολούθησε ζωηροτάτη, ἐπιταθεῖσα ἰδίως κατὰ τὰς μεταμεσημβρινὰς ὥρας.
῎Ηδη ἀπὸ δύο ἢ τριῶν ἡμερῶν ἐκυκλοφόρει ἡ φήμη, ὅτι ἡ Θεσσαλονίκη κατελήφθη ἢ ἐπρόκειτο ἀπὸ ὥρας εἰς ὥραν νὰ καταληφθῇ ὑπὸ τοῦ νικηφόρου ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ὁ ὁποῖος προήλαυνε παρὰ τὸν ᾽Αξιὸν μετὰ τὴν ἔνδοξον μάχην τῶν Γιαννιτσῶν. ῾
Η ἀγωνία ὁλονὲν ηὔξανεν. Οἱ ἐπίσημοι κύκλοι ἐτήρουν σιγὴν σφιγγός. Αἱ πρωιναὶ καὶ αἱ ἑσπεριναὶ ἐφημερίδες, τῶν ὁποίων αἱ ἀλλεπάλληλοι ἐκδόσεις ἐξηντλοῦντο ἐν ριπῆ ὀφθαλμοῦ, περιεῖχον εἰδήσεις συγκεκαλυμμένας ἢ ἀντιφατικάς.
᾽Εν τοσούτῳ δὲ διαδόσεις ψιθυριζόμεναι κρυφίως ὑπό τινων οἱ ὁποῖοι διϊσχυρίζοντο ὅτι διετέλουν ἐν γνώσει τῶν συμβαινόντων, διότι ἐλάμβανον τὰς πληροφορίας των ἀπὸ φίλους των ξένους διπλωμάτας, ἐβεβαίωνον τὴν κατάληψιν τῆς πόλεως ὑπὸ τῆς στρατιᾶς τοῦ Διαδόχου.
Εἰς τὰ καφενεῖα, τὰ ὁποῖα καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ πολέμου ὑπῆρξαν τὰ κέντρα τῶν πολιτικῶν καὶ στρατηγικῶν συζητήσεων, ὁ συνωστισμὸς ἦτο ἀσφυκτικός. ᾽Επὶ τῶν ἀνεπτυγμένων εἰς τὰ τραπέζια χαρτῶν περιεφέροντο ἀκούραστοι οἱ δάκτυλοι καὶ αἱ ἄκραι τῶν μολυβδοκονδύλων. ᾽Εσημειοῦντο αἱ διευθύνσεις τῆς πορείας τῶν στρατιωτικῶν σωμάτων, ὑπελογίζοντο αἱ ἀποστάσεις καὶ ἐξήγοντο τὰ πιθανὰ συμπεράσματα.
᾽Αλλ’ οἱ μᾶλλον ἀνυπόμονοι μεθ’ ὅλην τὴν κακοκαιρίαν περιεφέροντο εἰς τὰς ὁδούς, διὰ νὰ κορέσουν τὴν ἄσβεστον αὐτῶν περιέργειαν. ᾽Ηρώτων τοὺς συναντωμένους γνωρίμους των, ἐσχημάτιζον ὁλίλους εἰς τὰ πεζοδρόμια μετὰ γνωστῶν καὶ ἀγνώστων ἢ συνωθοῦντο παρὰ τὴν εἴσοδον τῶν γραφείων τῶν ἐφημερίδων καὶ ἀνεγίγνωσκον καὶ ἐσχολίαζον τὰ ἐκεῖ τοιχοκολλώμενα τηλεγραφήματα.
Κατὰ τὴν τετάρτην μετὰ μεσημβρίαν ὥραν, ὅτε ἡ ἀγωνία εἶχε κορυφωθῆ, διεσπάρη αἴφνης ἡ φήμη, ὅτι ἀνεκοινώθη ὑπὸ τοῦ ῾Υπουργείου ἡ εἴδησις, ὅτι τἂ ἑλληνικὰ στρατεύματα εἰσῆλθον εἰς τὴν πόλιν τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ὅτι παρεδόθη εἰς τὸν Διάδοχον ὁ ἐν τῆ πόλει ἐκείνη ὑπάρχων ὀθωμανικὸς στρατὸς ἐκ τριάκοντα χιλιάδων ἀνδρῶν. Τῷ ὄντι μετ’ ὀλίγον ἐκυκλοφόρησεν ἀδεία τῆς Κυβερνήσεως τὸ πρῶτον παράρτημα ἐφημερίδος, τὸ ὁποῖον ἐπεβεβαίωνε τὴν φήμην.
Πάραυτα οἱ κώδωνες πάντων τῶν ναῶν τῆς πόλεως, εἰς τοὺς ὁποίους ἀπὸ πρωίας ἀνεμένετο τὸ σύνθημα, ἤρχισαν νὰ κρούωνται χαρμοσύνως καὶ νὰ διαλαλοῦν μέχρι τῶν ἄκρων τῶν Ἀθηνῶν τὸ αἴσιον ἄγγελμα. Αἱ σημαῖαι ὑψώθησαν θριαμβευτικῶς εἰς τοὺς ἐξώστας.
῾Η ὁδὸς Σταδίου, αἱ δύο πλατεῖαι, πολλαὶ οἰκίαι καὶ ἐμπορικὰ καταστήματα, ἐφωταγωγήθησαν ἀμέσως, διότι εἶχεν ἐπέλθει ἤδη τὸ νυκτερινὸν σκότος. ῾Η ἕως τότε συγκρατουμένη συγκίνησις ἐξέσπασεν εἰς μίαν μυριόστομον κραυγὴν ἀνακουφίσεως, ἀγαλλιάσεως, θριάμβου. Καὶ ἀπὸ τὰ πέρατα τῶν συνοικιῶν, ἀπὸ πάσης ὁδοῦ τὰ πλήθη, ἐξορμήσαντα ὡς χείμαρροι, κατέκλυσαν τὰ κέντρα τῆς πόλεως,
῎Ηδη ἡ βροχὴ ἐνδυναμωθεῖσα κατέπιπτε κρουνηδόν. Ἀλλ’ ἡ καταιγὶς δὲν ἠδύνατο νὰ κατασβέση τὴν ἐκραγεῖσαν πυρκαϊὰν τοῦ ἐνθουσιασμοῦ. Πάντες ἐγκαταλείψαντες κατ’ ἐκείνην τὴν ὥραν τὸ ἔργον των, τὴν ἀσχολίαν των, τὰς κοινωνικάς των ὑποχρεώσεις, τὴν ἀνάπαυσίν των, πρεσβῦται καὶ ἀσθενεῖς ἀκόμη, ἐπίσημοι καὶ ἀνεπίσημοι, πολῖται καὶ στρατιῶται ἀπετέλεσαν τεραστίαν συγκέντρωσιν πλήθους.
῾Η κίνησις ἐξηκολούθησεν ἐπὶ ὥρας εἰς τὰς πλημμυρισμένας ἐκ τοῦ ὄμβρου ὁδούς, ἐνῷ ἀντήχουν διαρκῶς αἱ ζητωκραυγαί, τὰ πατριωτικὰ ἄσματα, τὰ ἐνθουσιώδη ἐμβατήρια τῶν μουσικῶν καὶ οἱ χαρμόσυνοι καὶ πανηγυρικοὶ πυροβολισμοί.
῾Η αἴγλη τῆς νίκης ἔλαμπεν εἰς τὰ πρόσωπα. ῾Ο ἐνθουσιασμὸς ἐξεχείλιζεν. Αἱ κραυγαὶ ἐξεφτροντο μὲ ἰδιαίτερον τόνον παιᾶνος. Οἱ περισσότεροι ὀφθαλμοὶ ἦσαν ὑγροί. Μεταξὺ ξένων καὶ ἀγνώστων ἀντηλλάσσοντο χειραψίαι καὶ ἀσπασμοί.
Νηφάλιος ἐδείχθη ὁ λαὸς τῶν ᾽Αθηνῶν ἐπὶ τόσας ἡμέρας, καθ’ ἃς ἀδιακόπως ἀνηγγέλοντο εἰς αὐτὸν τόσα ἀλλεπάλληλα κατορθώματα τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων καὶ τόσα εὐτυχῆ γεγονότα, σεμνὸς εἰς τὰς ἐκδηλώσεις τῆς χαρᾶς του, ὥστε νὰ ἀποροῦν οἱ ξένοι. ᾽Αλλ’ αἴφνης κατελήφθη ἐν τῆς μέθης τοῦ θριάμβου καὶ μὲ σπασμοὺς νευρικῆς, ἀλλὰ χαρμοσύνου κρίσεως, ἐφαίνετο ὡς νὰ ἐτέλει ἑορτὴν πατριωτικῶν Διονυσίων.
«Νῖκαι κατὰ βαρβάρων» Χαρ. Ἅννινος
Η 26η Οκτωβρίου αποτελεί σημαντική ημέρα για τη Θεσσαλονίκη, καθώς η γιορτή του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου συνδυάζεται με την επέτειο της απελευθέρωσης της πόλης, το 1912.
Σύγχρονη φωτογραφία στο Τοψίν,τη σημερινή Γέφυρα,λίγα χιλιόμετρα έξω από τη θεσσαλονίκη.Το αγρόκτημα ήταν ιδιοκτησία του μεγαλοκτηματία και τραπεζίτη Σαούλ Μοδιάνο.Το οίκημα χτίστηκε από τον γιό του Γιάκο σε σχέδια του Π.Αρριγκόνι.Αργότερα περιήλθε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Παπαγεωργίου,από την οποία το αγόρασε (το 1999) το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας για να στεγάσει το Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων.
Στο κτήριο αυτό στο Τόψιν (Γέφυρα) έγιναν οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Θεσσαλονίκης.Το πρωτόκολλο παράδοσης υπογράφτηκε στη Θεσσαλονίκη,στο Διοικητήριο (σημερινό Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης).