Ορίζοντες Τέχνης

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, ο οποίος το 1988 ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO. Βρίσκεται στην ομώνυμη οδό και είναι τυπολογικά πεντάκλιτη ελληνιστική βασιλική ξυλόστεγη με εγκάρσιο κλίτος, μεγάλη αψίδα, με πλούσιο ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο με περίτεχνα κιονόκρανα. Στο υπόγειο του ναού βρίσκεται ο χώρος μαρτυρίου του Αγίου.

Η χρονολογία ανέγερσης του ναού δεν μας είναι επακριβώς γνωστή. Ο πρώτος ναός, ένα μικρό προσευκτήριο, χτίστηκε πάνω από ένα ρωμαϊκό λουτρό στο οποίο μαρτύρησε ο άγιος το 313. Σύμφωνα με την παράδοση, από το σημείο όπου μαρτύρησε ο άγιος άρχισε να αναβλύζει μύρο. Το 324 που ορίστηκε ο χριστιανισμός ως επίσημη θρησκεία του κράτους οι Θεσσαλονικείς οικοδόμησαν ένα μικρό τρίκλιτο ναό στο σημείο αυτό. Η φήμη του ναού αυτού σύντομα εξαπλώθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο διότι αποδείχτηκε ότι το μύρο είχε ιαματικές ιδιότητες. Προσκυνητές κατέφταναν από όλα τα μέρη του κόσμου για να προσευχηθούν και να θεραπευτούν. Ανάμεσα σε αυτούς προσήλθε και ο έπαρχος του Ιλλυρικού, Λεόντιος. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λεόντιος θεραπεύτηκε από κάποια ανίατη ασθένεια που τον ταλάνιζε και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Άγιο, αντικατέστησε το μικρό τρίκλιτο ναό με μια επιβλητική Βασιλική το 413.

 Η Βασιλική στεκόταν εκεί μέχρι και τα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου και κατόπιν καταστράφηκε από φωτιά στα 626-634. Αμέσως μετά χτίστηκε στη θέση της πεντάκλιτη βασιλική. Ο ναός λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς, Νορμανδούς και το 1430 υπέστη την πιο βάναυση λεηλασία από τους Οθωμανούς . Το 1493 η εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με το όνομα «Κασημιά Τζαμί» και παρέμεινε στην κατάσταση αυτή έως την απελευθέρωση της πόλης. Το 1912 αποδόθηκε πάλι στη χριστιανική λατρεία. Τον Αύγουστο του 1917 το μνημείο σχεδόν αφανίστηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε την πόλη. Τέλος ο ναός αναστηλώθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 1949, την ημέρα της γιορτής του άγιου. Η σημερινή εκκλησία εγκαινιάστηκε το 1958. Είναι μια μεγάλη εκκλησία βασιλικού ρυθμού χωρισμένη με 4 κιονοστοιχίες σε 5 διαδρόμους.

Το 1978 τα λείψανα του Αγίου επέστρεψαν από το αββαείο του Αγίου Λαυρεντίου στο Κάμπο της Ιταλίας , όπου είχαν μεταφερθεί λόγω των επιδρομών των Σαρακηνών,και τοποθετήθηκαν σε μια αργυρή λάρνακα όπου φυλάσσονται ως τις μέρες μας. Σήμερα, στην κρύπτη του ναού λειτουργεί μουσειακή έκθεση με τη γλυπτή διακόσμηση του ναού στις διάφορες φάσεις της ιστορίας του.

Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του ναού παρουσιάζουν μια ιδιομορφία. Από τα ψηφιδωτά του ναού ξεχωρίζουν : το ψηφιδωτό του 5ου αιώνα » η προσφορά των παιδιών», όπου ο Άγιος παριστάνεται όρθιος, δεόμενος μπροστά από ένα κτίριο με δύο κίονες. Στα δεξιά μια γυναίκα οδηγεί το παιδί της στον Άγιο και στα αριστερά σώζεται μόνο η μορφή ενός παιδιού. Καθώς επίσης και ένα ψηφιδωτό του 7ου αι., όπου απεικονίζεται ο Άγιος Δημήτριος με τους δύο κτήτορες, τον εκκλησιαστικό και κοσμικό άρχοντα. Πίσω από τις τρεις μορφές παριστάνονται οι επάλξεις του τείχους της Θεσσαλονίκης, της οποίας προστάτης είναι ο Άγιος.

Ο ναός χωρίζεται σε πέντε κλίτη* από τέσσερεις κιονοστοιχίες. Το κεντρικό κλίτος είναι το μεγαλύτερο από τα άλλα τέσσερα – δύο βόρεια και δύο νότια – ενώ οι κεντρικές κιονοστοιχίες είναι παράλληλες και αποτελούνται από μαρμάρινους κίονες** και πεσσούς***. Τα κιονόκρανα, τα οποία υπάρχουν σε δεκαπέντε, περίπου, παραλλαγές σ” όλο το ναό, είναι τα περισσότερα «θεοδοσιανά» – κορινθιακά. Είναι διακοσμημένα με ακανθώδη σχήματα, ανεμιζόμενα φύλλα και με κεφαλές κριών και μας διασώζουν μια χριστιανική τέχνη απαράμιλλης ποιοτικής αξίας και αισθητικής. Ανήκουν είτε σε παλαιότερα κτίσματα είτε στη Βασιλική του 5ου αιώνα.

Οι αρκετές διαφορετικές τεχνοτροπίες που έχουν εφαρμοστεί διαδοχικά στον ναό στα διάφορα στάδια του κάνουν τον Άγιο Δημήτριο πραγματικά μοναδικό σε όρους θρησκευτικής τέχνης και τεχνοτροπίας.

Το εξαιρετικά σπάνιο εξαγωνικού σχήματος ιερό του ναού (ciborium) αποπνέει από μόνο του ένα ειδικό ενδιαφέρον, ενώ πέρα από τον πλούσιο ζωγραφικό και μαρμάρινο διάκοσμο, τα αρχαιότερα περίτεχνα μωσαϊκά του 5ου αιώνα χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη αξία και ομορφιά.

Κατά την μεγάλη πυρκαγιά που συντάραξε την πόλη το 1917 το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς ακολουθώντας την μοίρα του μεγαλυτέρου μέρους του ιστορικού κέντρου της πόλης. Οι εργασίες αποκατάστασης και αναστήλωσης που έλαβαν μέρος υπήρξαν εκτεταμένες, ενώ διήρκεσαν αρκετά χρόνια.

Σαν ιστορικός και λατρευτικός χώρος μεγάλης άξιας σε διάφορα επίπεδα, ο Άγιος Δημήτριος ελκύει πολλούς επισκέπτες και ειδικούς της Θρησκευτικής τέχνης κυρίως από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά και από τις Βαλκανικές χώρες επίσης.

Κρύπτη

Η είσοδος της κρύπτης βρίσκεται δίπλα από τον δεξιό πεσσό του ιερού βήματος και οδηγεί στο χώρο εκείνο που σύμφωνα με την παράδοση φυλακίσθηκε, μαρτύρησε και τάφηκε ο Άγιος Δημήτριος. Πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του μεγάλου ρωμαικού λουτρού που βρισκόταν κοντά στην αγορά και το στάδιο για την εξυπηρέτηση των αθλητών.

Σήμερα κάτω από το ιερό βήμα βρίσκεται ο κεντρικός χώρος της κρύπτης, η οποία κρύπτη ήταν και αποτελεί μέχρι σήμερα λατρευτικό χώρο, με κέντρο το Ναϊδριο που υπάρχει αριστερά καθώς κατεβαίνουμε και που πιθανότατα είναι και ο τόπος όπου ακριβώς μαρτύρησε ο Άγιος. Το μαρμάρινο Κιβώριο που βρίσκεται στο κέντρο της κρύπτης είναι το σημείο όπου έρρεε το αγίασμα και το μύρο, από αγωγούς που ξεκινούσαν από το φρέαρ και από το κιβώριο του Αγίου καταλήγοντας στη μαρμάρινη φιάλη, η βάση της οποίας φαίνεται μπροστά στο Κιβώριο. Στο χώρο της κρύπτης τελείται Θ. Λειτουργία κάθε Παρασκευή 20:30 – 22:30

Το Φρέαρ του Αγιάσματος

Βρίσκεται μπροστά στο αριστερό πεσσό του Ιερού Βήματος και διαμορφώθηκε αργότερα κατάλληλα με μεταγενέστερο μαρμάρινο κιβώριο. Το φρέαρ αυτό αποτέλεσε τον πρώτο τάφο του Αγίου Δημητρίου, διότι μέσα σ” αυτό ερρίφθη το σώμα του Αγίου, για να καταστραφεί και να εξαφανιστεί από τους ειδωλολάτρες.

Ανά τους αιώνες αναβλύζει συνεχώς αγίασμα, το οποίο αρχικά μεταφερόταν με σωλήνες – αγωγούς στις κόγχες της Κρύπτης, σε ειδικές μαρμάρινες λεκάνες, μέχρι της εμφανίσεως του μύρου. Σήμερα το αγίασμα διοχετεύεται σε ειδική μαρμάρινη κρήνη (βρύση) που υπάρχει αριστερά του φρέατος, για ευλογία και αγιασμό των ευλαβών προσκυνητών.

Το Παρεκκλήσιο του τάφου

Δίπλα μας ακριβώς βρίσκεται η είσοδος για το λεγόμενο παρεκκλήσιο του τάφου του Αγίου Δημητρίου. Πρόκειται περί κτίσματος δημοσίου λουτρού της ρωμαικής εποχής που κατεδαφίστηκε κατά την ανέγερση του ναού. Εδώ μεταφέρθηκε ο τάφος του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος αρχικά βρισκόταν κάτω από την Αγία Τράπεζα στο Ιερό Βήμα.

Αργότερα, πιθανότατα για λόγους λειτουργικότητας του χώρου, για να εξυπηρετούνται οι ανάγκες των πιστών που ήθελαν να προσκυνούν τον τάφο του Μάρτυρος, μεταφέρθηκε στο κιβώριο στο κεντρικό κλίτος και στη συνέχεια, όταν ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα.
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο χώρος ήταν υπό τον έλεγχο των Τούρκων και όσοι Χριστιανοί πήγαιναν να προσκυνήσουν πλήρωναν πάντοτε για να τους επιτραπεί η προσκύνηση.

Το Κιβώριο

Στη μέση του ναού, κοντά στην αριστερή κιονοστοιχία του κεντρικού κλίτους, βρισκόταν ένα εξαγωνικό κιβώριο* –υπάρχουν αποτυπώματα στο δάπεδο – όπου μετά από ενύπνια και οράματα ευσεβών Θεσσαλονικέων, δημιουργήθηκε η πίστη ότι κάτω κάτω από αυτό βρισκόταν το “Πανάγιο λείψανο” του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου. Καταστράφηκε από επιδρομή των Σαρακηνών το 904 μ.Χ., όπως και ο τάφος του Αγίου από τους Νορμανδούς το 1118.

Σήμερα έχει κατασκευαστεί νέο μαρμάρινο κιβώριο, εντός του οποίου βρίσκεται η περικαλλής αργυρά λάρνακα με τα Χαριτόβρυτα λείψανα του Αγίου Δημητρίου, τα οποία αποτελούν πηγή ευλογίας, θαυμάτων και ευεργεσιών όχι μόνο για τους ευσεβείς Θεσσαλονικείς, αλλά και για όλους τους προσκυνητές του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου του Μυροβλήτου. Αποτελεί το σημαντικότερο, πολυτιμότερο και ιερότερο σημείο του προσκυνήματος στον Ι.Ναό.

Eίναι η μαρμάρινη εξαγωνική κατασκευή όπου φυλάσεται η λάρνακα με τα ιερά λείψανατου Αγίου Δημητρίου. Κιβώριο, επίσης, σε διαφορετική μορφή, υπάρχει πάνω από το φρέαρ του αγιάσματος, στην Ωραία Πύλη, και στο κέντρο της κρύπτης.

Ο Αύλειος Χώρος

Η αυλή πoυ βρίσκεται μπροστά, στη δυτική πλευρά του ναού, πριν από την πυρκαγιά του 1917 έφερε πύλη και υπολείμματα του αρχαίου σταδίου. Σήμερα το μόνο που έμεινε είναι η μεγάλη μαρμάρινη στρογγυλή λεκάνη της φιάλης του αγιασμού, που αρχικά ήταν περιστοιχισμένη από οκτώ μαρμάρινους κίονες, η οποία είναι στολισμένη εξωτερικά με ραβδώσεις και κατασκευάσθηκε την τελευταία περίοδο του Βυζαντίου.

Στο χώρο της αυλής υπάρχει επίσης ο τάφος και η προτομή του μακαριστού Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος του Β” (1925 – 2003), ο οποίος επανέφερε επί των ημερών του τα ιερά λείψανα του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη

Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ ΣΠΑΝΔΟΥΝΗ

(Πάνω ακριβώς από τη λάρνακα με τα λείψανα του Αγίου Γρηγορίου, στον τοίχο, είναι ο τάφος του πλούσιου προύχοντα της Θεσσαλονίκης Λουκά Σπανδούνη, ο οποίος από τότε που κυριεύτηκε η πόλη από τους Τούρκους, πλήρωνε βαρύτατο φόρο στους κατακτητές, ώστε να παραμένει ο Ναός στη διάθεση των ευσεβών Θεσσαλονικέων. Τάφηκε μέσα στο ναό το 1481. Είναι σκαλισμένος στην Ιταλία και απηχεί την τέχνη της Αναγεννήσεως. Στο κάτω μέρος υπάρχει δίστηλη επιγραφή που συνιστά εγκώμιο στον Θεσσαλονικέα πρόκριτο)

[από   Χώρα τού Αχωρήτου]

Σχόλια

σχόλια